Qocaman şair Fikrət Sadıq ömrünün 84-cü baharını da yola saldı. Artıq 85-in ilk günlərini vərəqləyir.

Elə bu münasibətlə şairlə telefon əlaqəsi saxladım. İstədim onun "Xatirə dəftəri"ni birlikdə vərəqləyim. Onu ötənlərə qaytarım.

(Əvvəli burada)

HEÇ KƏS BİLMİRDİ Kİ, MƏN...

- Bunu siz, müşahidələrinizə, başınıza gələn hadisələrə söykənib deyirsiniz də...

- Gördüklərimi, olanları deyirəm. Görmüşəm, görməsəm demərəm.

- Məsələn, siz gənclik illərinizdə dənizçilikdən ayrılıb gəldiniz ədəbiyyata, poeziyaya.

- İkisi də mənə doğmadır, dəniz də poeziya da.

- Amma deyəsən bir dönəm şeirə, poeziyaya diqqət azaldı, pis təsir etdimi sizə?

- Meydan hadisələri olanda özümü yaxşı hiss edirdim. Şəhriyardan bir şeir tərcümə etmişdim - "Azərbaycan" şeirini. Onu qalın vərəqələrə yazmışdılar, Şəhriyarın şəkilini də yapışdırmışdılar. Yayılmışdı hər yerə. Ancaq heç kəs bilmirdi ki, o şeiri mən tərcümə etmişəm fars dilindən. Ona görə sevinirdim ki, meydan hadisələrində çıxış edənlər hamısı o şeiri əzbər bilirdi.

QODXMURAM, HADİSƏLƏR BU BİNADA OLUB

- Fikrət müəllim, mən istəyirəm, bir az da o dövrə qayıdaq ki, siz Mirzə İbrahimovun adını çəkdiniz. İsmayıl Şıxlını xatırladınız. Onlardan da qabaq Mehdi Hüseynlə işləmisiz, sizi tanıyıb.

- Qorxmuram, bax, elə bu binada olub hadisələr. Ən çox xoşuma gələn Hüseyn Mehdi olub. O birilər haqqında da yaxşı fikirlərim var, hörmətlərini də saxlamışam. Lap İmran Qasımovun da yanında işləmişəm. Onun vaxtında mən bura, Yazıçılar Birliyinə gəlmişəm. Müəyyən mənada onlarda da müəyyən xasiyyət var idi; biri yerlibazlıq, digəri dostbazlıq edərdi... Ancaq Hüseyn Mehdi şəxsən mənə çox diqqət və qayğı göstərib. Heç mən onun yerlisi – qazaxlı da deyiləm. Bir dəfə mənim Sabirə yazdığım uzun, iki yüz misralıq "Ömrün bir günü" şeirimi oxuyub, bəyənib. Mən Şamaxıda müəllim işləyirdim o zaman. Burada, AYİ-də Kübra xanım vardı o zamanlar, ona tapşırıb ki, bu adamı yerin deşiyindən də olsa, tapın gətirin mənim yanıma. O adam "Azərbaycan", "Ulduz" jurnallarını, qəzetləri oxuyurdu. O dövrdə indiki kimi İttifaqın bəzi katibləri vardı, heç nəyi oxumurdular. Bilmirəm, bəziləri oxuyurdu, ya oxumurdu, ancaq Hüseyn Mehdi oxuyurdu və adamları tanıyırdı.

TÜRKLƏR "BAŞ"I AYAĞA GEYİR

Fikrət müəllim xatirələrinin düzümünü arada qarışdırır, bəzən ardıcıllığı pozurdu. Lakin bütün hallarda söhbəti çox maraqlı idi. Bu dəfə də sözünü birdən yadına nə isə düşübmüş kimi yarıda kəsdi. Əlləri ilə uzun saçlarının yatımını yoxladı və:

- "Papaq" sözünü deyim sənə, qulaq as. Farsların qədim söhbətidir. "Pa"-"ayaq" deməkdir. Farslar deyir ki, ayə bu türklər, yəni bizlər, qəribə millətdir, başına börk qoyur, adını da qoyur papaq. Ancaq biz başmaq düzəltmişik, orada da "baş" sözü gedir. Sözün özündə "baş" var, amma bu türklər bunu ayağa geyinirlər.

- Fikrət müəllim bayaqdan danışırsız, Hüseyn Mehdi deyirsiz...

- Hə, elə idi. O, 10 il "Mehdi Hüseyn", 10 il də "Hüseyn Mehdi" imzası ilə yazdı.

- İmzasını dəyişik yazması xarakterindən irəli gəlmirdi ki, məsələn, bəzi şeyləri qarışdırmırdı ki...

- Yox, çox gözəl insan idi. Görmüşəm də katibləri, ancaq o, seçilirdi mən gördüyüm katiblər arasında. Bütöv kişi idi...

HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BELƏ OLUB

- Bəs, Mirzə İbrahimov necə? Deyəsən axı o da yerlibaz deyildi?

- O da qüdrətli, kamil, savadlı adam idi. Azərbaycan dili üçün çox vuruşan adam olub. Mənim cavan vaxtında müşahidə etdiyim müəyyən mənada həqiqəti sevən və yeni ədəbiyyatı oxuyan və ədəbiyyatın gələcəyini qəbul edən, çalışan Hüseyn Mehdi olub.

- Dövlət rəhbərləri ilə tanışlığınız, görüşləriniz olub?

- İndi məni necə tanıyırsan, o zaman da belə idim. Özümü gözə soxan adam olmamışam. Ancaq Heydər Əliyevlə belə olub ki, mən kinostudiyada sənədli filmlər üzrə baş redaktor işləyirdim. Onun bütün səfərlərini mənim operatorlarımla bərabər gedib çəkirdik. O özü də məsləhətlər verirdi, nəyi, necə çəkək. Mübaliğəsiz deyirəm, bir dənə adam idi o. Ədəbiyyatı, sənəti bilən adam idi.

- Onun dövründə hakimiyyətdə ədəbiyyata maraq çox idi?

- Onun dövründə ədəbiyyata xüsusi hörmət var idi. O adam teatrı bilirdi, Fizulini tanıyırdı. Öz dövründə ətrafındakı sənətkarları tanıyırdı və qiymət verirdi. Yaxşını yaxşı, pisi pisdən ayırırdı. Biri var, şair, biri də var qafiyəbaz. O zaman şairlər vardı, indi qafiyəbazlar var. Savadsızlar, nadanlar, cahillər çoxalıb. Yaxşı işi kamil adamlar görə bilər, cahillər yox.

- Demək istəyirsiz ki, cahillərimiz kamillərimizi üstələyib?

- Onu mən deməsəm də, belədir, indi şairdən çox cahil var. Şeir aləmində cahil çoxdur, şair isə demək olar ki, yoxdur.

Mövzunu dəyişirəm:

- Neçə xanıma şeir yazmısınız? – soruşduğumu görürəm, nurani üzünə xəfif təbəssüm çilənir:

​

- Bir adamı sevən şair ola bilməz. Ola bilər bəlkə də, o cür də şairlər var. Dahi Füzulinin hər qəzəlində bir qız var. Mopassan deyilən Fransız yazıçısı var. Kitabını götürdüm, elə-belə vərəqlədim, gördüm həmin kitabda qırx hekayə var, otuz doqquzunu qadınlara həsr edib. Özü də başqa-başqa qadınlara.

BİZDƏ ABIR-HƏYA, ETİKA VARDI...

- Ola bilər ki, o əsərlərdə qadınların adları başqa olsun, amma içi bir qadından xəbər versin?

- Yox. Mopassan çox adama hekayə yazıb. Mən də çox qadına şeir yazmışam. Lap 13-14 yaşımdan, ta dünənə kimi yazıram. Gözəlliyə və gözəl qıza şeir yazmaq olar.

- Şeiri yazıdığınız o qızlar bilirdi ki, onlara şeir yazılıb?

- Yox, bilmirəm. Deməyəcəkdim ki, ay qız sənə şeir yazmışam... Bizim vaxtımızda elə şeylər yox idi. Bizdə abir-həya, etika vardı.

SONRA YAXŞI OLDU... EVLƏNDİM

- Demək, belə başa düşmək olar ki, sizin sevgi şeirləri ayrı-ayrı xanımlara yazılan təbii, lakin müvəqqəti və nakam sevgilərdi?

- Nakam sevgilər yoxdur. Mən universitetdə oxuyanda birinci kursdan bir nəfərdən xoşum gəldi, beş il oxudum o qızla...

- Bəs, sonra nə oldu?

- Sonra yaxşı oldu... evləndim onunla. Həmin qadın mənim uşaqlarımın anasıdır. Ancaq başqa adamlara şeirlər o qədər yazılıb ki...

- Heç olub ki, cavan vaxtı xanımınız "bunu kimə yazmısan", - deyə inciyib?

- Ola bilər soruşsun, - Fikrət bəy deyir və əli ilə alnını ovur, sanki yaddaşının, alın yazısının alt qatını vərəqləyir və: - Hə, soruşub da, - deyir. Amma mən demişəm ki, bu şeir yazmaqdır, başqasına əl uzatmaq deyil ki... Əliağa Vahid də 100 adama, 100 qıza şeir yazıb, nə olsun.

Fikrət müəllimdən şeir deməsini xahiş edirəm. Əvvəlcə etiraz edir, qocalığını bəhanə gətirmək istəyir, sonra qılığına girirəm. "Lalələr" adlı iki bəndlik şeir deyir. Sonra əlavə edir:

- Çoxdanın şeiridir. 60-cı illərdə yazmışam.

- Bəs, axırıncı şeiriniz hansıdır?

Bir qədər səsini qaldırır. Ərk də, ağsaqqalıq da var səsinin tonunda:

QADINLARIN HAMISI...

- Adə-ə-ə, o cür sən məni bölmə e, onsuz da milləti bölmüsünüz. Ən axırıncı sevgi şeirimi ta sevənə qədər yazmışam. Ondan sonra yazmamışam.

- İndi qadınlara sevgi nöqteyi-nəzərindən baxmırsınız da, dost kimi, yaxın kimi?

- Yox, indi qadınların hamısı mənim qızlarımdır, bacılarımdır.

- Yeni təbəqəyə bölünüblər də onlar...

- Ziqmund Freyd deyib də, müəyyən yaş var sənətkarlarda. O yaşdan sonra məhəbbət şeirləri yazılmır.

- Fikrət müəllim, sizin yeniyetmə vaxtınız, gənclik illəriniz, özünüzün danışığınızda da, mənim sizi oxumağımda da, poeziyanızda da o ironiya, sarkazm, yumor, bunlar hamısı var. Dediniz gendən gəlmədi, Şamaxı torpağından gəlmədi. Amma bununla yanaşı bir çılğınlıq, bir mübarizlik olub sizdə. Siz o yeniyetmə vaxtdan üzü bəri, 85-ci baharın, yaşın içərisində olan Fikrət Sadıq - nəyi arzulayırdınız, o arzular sizi hara qədər dartdı apardı, gözlədiyiniz həmin yerə çata bildinizmi?

- Birincisi, nə bahar-bahar salmısan, ay Faiq, ay oğul. Mən ömrün böyük qışının içindəyəm... o ki qaldı arzuya, mənim ömür boyu fikirləşdiyim o olub ki, millət savadlı olsun. O şeyi Sabir də, Mirzə Cəlil də arzulayıb. Ancaq indi kitab oxuyan yoxdur. Çox insan savadsızdır. Mənim ürəyimdə elə o nisgil qaldı, millət oxumalıdır. Kompüter çıxıb, mən onu şeytan əməli hesab edirəm, baxmayaraq ki, elmin ən son nailiyyətidir. O, hər şeyi məhv edir. İndi tamamilə ədəbiyyatı bilməyən, məsələn, fizik, riyaziyyatçı oturur Məhəmməd Hadidən, Fizulidən dissertasiya yazır. Yazmır, o kompüteri qoyur qabağına, kim Fizuli haqında yazıbsa, onların hərəsindən 10-20 vərəq quraşdırır, bərpa edir. Böyük bir idarənin rəisi olduğu üçün, mənim desertasiyamdır, deyir. Keçirdirlər, onun adın qoyurlar filoloji elmlər doktoru.

LENİN BABA NƏ DEYİB?

- Fikrət müəllim, nəyə görə deputat şairlərin sayı çoxalıb? Onlara mandat veriləndə ilham pərisini də göndərirlər ki, təbləri coşsun?

- Bilmirəm, heç o cür siyasi müqayisə aparmıram. Ancaq istəyirəm ki, hamı kitab oxusun. İstər deputat, istərsə də şair. Sinifdə 30 şagird var, müəllimələr şikayət edir, deyir 5-6 şagird oxuyur. Atam məni həmişə un çuvalının üstünə qaldırırdı, deyirdi, Lenin baba nə deyib? Deyirdim, Lenin baba deyib:

"Oxumaq, oxumaq, oxumaq". Çünki bunu Məhəmməd peyğəmbər də deyib. O, o sözü deyibsə, daha başqa sözə ehtiyac?

- Siz kimi oxuyursunuz?

- Bu dəqiqə mən elə özümü oxuyuram. Çünki mühit elə qarışıb ki, çox dolaşıq yazırlar. Orxanı da oxuyuram.

HAMISINA QAFİYƏ DÜZMƏYİ ÖYRƏTMİŞƏM

- Orxan oğlunuzdu, deyə oxuyursuz.

- Niyə ki, başqalarını da oxuyuram. Zərdabdan Kərəm Kürqıraqlı var. Yaxşı qoşmalar yazır, heç kəs onu bəyənmirdi. Müzəffər Şükürə dedim, haradan olur-olsun, onu tap. Tapdı, gətirdi, dedim, sən sənədlərini ver, səni İttifaqa götürəcəyəm. İndi də mənə hörmət edir, mənim xətrimi istəyir. Təkcə o deyil, çox adam var, Şamaxıdan şairlər var - Oqtay Şamil, İsgəndər Etibar. Hamısına qafiyə düzməyi, şeir bölməyi mən öyrətmişəm.

ELÇİN MOSKVADAN ARAQ GƏTİRMİŞDİ

- Sizə ədəbiyyatın Dədə Qorqudu deyirlər. Dediniz ki, Qabil mənə o adı vermişdi. Bir yerdə çox yeyib-içirdiniz. Nə qədər içmişiniz ən çox içəndə?

- Hə, Qabil deyirdi elə. Sənə bir kitab verəcəyəm, o kitabın adı "Fikrət Sadıq Dədə Qorqud əmanəti". Hə, Qabillə çox içmişik, ancaq "piyan" olmamışıq. Mən bir adamla içmişəm, hər adamla içmərəm. Əvvəllər Elçin Əfəndiyev mənim qonşum idi. Bir dəfə Moskvadan gəldi, təzə çıxan araqlardan gətirmişdi, elə birini qoydu ortalığa ki, gəl bunun dadına baxaq. Birini içib qurtardıq, deyir ki, bir təriflə də, dedim çox gözəl araqdır. İkincisini qoydu stola...

- Hansınız yoruldunuz, "bəsdir" dediniz?

- Onu məndən soruşma, Elçindən soruş ki, Fikrət Sadıq nə qədər içir. Ən çox onunla içmişəm, normadan kənar. Ancaq qalanlarını normada içmişəm, Qabillə də çox içmişəm. Qabil 5-6 ilə yaxın olar ölüb də, ondan sonra içməmişəm.

- Tərəf müqabili tapa bilmədiniz, ya onun kimi süfrə dostu yoxdur?

- Yox, mən hər adamla oturub içmərəm. Ən çətin məsələ içki yoldaşını tanımaqdır. Qabil o sahədə yoldaş idi. O gün sən məndən soruşdun ki, dost var? Dedim, dost yox, şərik var. İndiki zəmanədə dost yoxdur, ancaq şərik olurlar, dükan alırlar, iş qururlar. Dostlardan biri elə edir ki, o birini oyundan çıxarır, özü qalır. Kapitalizm budur, "qapıdalizim"dir, qapı dalında qapmaqdır.