"Bu, ayrı söhbətin mövzusudur..."
Reputasiyası pozulmuş olan bir rəsmi yazıçı təşkilatı
var
- Rasim bəy, sizcə, Azərbaycan ədəbiyyatında
qruplaşmanın əsas səbəbi nədir?
- Zümrüd xanım, sualınızın tərkibində iki təsdiq var. Birincisi,
Azərbaycanda ədəbiyyat var, ikincisi ədəbiyyatda qruplaşma var və
sual bunların səbəbidir. Əvvəlcə onu deyim ki, Azərbaycanda
ədəbiyyat yoxdur, yəni dünyada başa düşülən mənada ədəbiyyat
yoxdur, burada ədəbiyyat imitatorları və çoxlu imitasiyalar var.
Kiçik istisnalar xaricində bu, belədir, bunu mənim subyektiv fikrim
kimi qəbul edə bilərsiniz. O ki qaldı ədəbiyyatdakı
"qruplaşmalar"a, mən siyasətdən gələn, bir az da bizim
leksikonumuzda kriminal məna çaları daşıyan bu termini qəbul
etmirəm, çünki bu kəlmə hansısa bir "bütov"ü və ya "tam"ı ehtiva
edir, yəni hansısa bir tam, kamil, bitkin bir ədəbiyyat quruluşu
var və yerdə qalanlar fraksiyadır, "qruplaşma"dır. Halbuki belə
deyil. Bəli, Sovetlərdən qalma, köhnəlmiş, qeyri-funksional,
reputasiyası pozulmuş olan bir rəsmi yazıçı təşkilatı var, lakin,
yeni gələn nəsillər bu eybəcərliyə qoşulmaq istəməyəndə buna
"qruplaşma" demək ən az elə həmin köhnəliyi dəstəkləmək deməkdir.
Əgər söhbət Yazarlar Ocağından gedirsə, bu bizim mədəniyyət
tariximizdə yazıçıların ilk və hələlik son protest qrupudur. Belə
götürəndə, ənənəsi olmayan bir hadisədir, müstəqilliyə,
demokratiyaya uyğun olan və yaraşan bir hadisədir. Sizin kimi
inqilabçı bir xanımın bunu bu cür dəyərləndirməsini istərdim.
Yenidən təşkilatlanmanın səbəbi nədir? Siz də bilirsiniz ki,
Azərbaycan cəmiyyətinin ən böyük problemi, böyük hərflərlə,
YALANdır. Hər şey süni, qondarma və saxtadır. Məgər sovet illərində
yazılan bütün əsərlər yalanın tərənnümü deyildimi? Demək istəyirəm,
bizdə yalanın böyük bir ənənəsi var və hesab edirəm, bu ənənə bir
yerdə sona çatmalıdır. Təəssüf ki, bizim bir çox yeni nəsil
yazarlarda belə bir inam var, guya həqiqət naminə yalanla
əməkdaşlıq etmək olar. Amma bu, illüziyadır. Yalan həqiqət
ərazilərini elə bu metodla istila edir. Təsadüfi deyil ki, Azad
Yazarlar Ocağının 2003-cü ilin 16 oktyabrında qəbul edilmiş
Manifestində belə bir maddə var: "Həqiqətə sədaqət bizim yeganə
fəaliyyət meyarımızdır. Bu sənədi imzalamaqla biz, guya Xeyirin
naminə Şərlə əməkdaşlığın mümkün olduğu xülyasına qarşı
inamsızlığımızı ifadə edirik". Biz yazıçılar cəmiyyətimizin total
yalana bürünməsinə, onun normaya çevrilməsinə qarşı mübarizə
aparmalıyıq.
Adamın cavabına o zaman heyrət etmişdim
- Rasim bəy, mən qruplaşma deyəndə ədəbi qurumları
nəzərdə tutmadım, o məsələyə sonra gələcəkdim. Daha aşağı səviyyədə
olan, dostluqlar, yoldaşlıqları nəzərdə tutdum. Axı bu bir
gercəkdir ki, ədəbiyyatda da kim kimin dostudursa, bir-biri
haqqında təriflər yazır, düşməndirsə inkar edir. Bu psixologiyanı
necə izah edirsiniz?
- Şəxsi münasibətlər, hər zaman və hər yerdə
önəmlidir. Bir dəfə mən Almaniyada olarkən çox məşhur bir
nəşriyyatın direktorundan soruşdum, bizim azərbaycanlı gənc
yazarlar Avropada çap olunmaq istəyirlər, bunun yolu nədir? Adamın
cavabına o zaman heyrət etmişdim: "Mən özüm də yazıçıyam və şəxsi
müşahidəmə əsaslanıb deyə bilərəm ki, ən birinci şərt şəxsi
münasibətlərin olmasıdır, naşirin yazıçını şəxsən tanıması çox
vacibdir". Sizin sualınıza gəlincə, birmənalı cavab vermək
çətindir. Gənc yazıçılar ruhən özlərinə yaxın olan istər yaşlı,
istərsə yaşıd olduqları yazıçılarla təmas qurmaqdan
çəkinməməlidirlər. Əks halda ayı meşədən küsüb, meşənin xəbəri yox,
məsəli ortaya çıxacaq.
Bütün hallarda fərdi hadisə
- Ədəbiyyatda qurumların rolu sizcə, çoxmu vacibdir? Bir
yazarın yaxşı yazması üçün onun hansı qurumdasa təmsil olunması
vacibdir, yoxsa azad olması?
- Ədəbiyyat dərnəkləri hər zaman olub, dünyanın hər yerində,
indi də var. Məşhur "Beynəlxalq Pen" təşkilatını misal göstərmək
olar. Yazıçının hər hansı bir dərnəkdə olub-olmamasının onun yaxşı
yazmasıyla əlaqəsi ola bilməz. Yaradıcılıq bütün hallarda fərdi
hadisədir. Lakin Avropa maarifçilərindən gələn yazarın ictimai
missiyası məsələsi var. Əlbəttə, yazıçı öz hücrəsinə çəkilib gözəl
əsərlər yarada bilər, ancaq ictimai missiyası olan yazıçılara hər
zaman üstünlük verilir. Xüsusən Azərbaycan kimi insan haqlarının
təmin olunmadığı ölkələrdə yazıçının ictimai missiyasının olması
xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu cür yazıçıların birləşərək öz
dərnəklərini yaratması da ən qanunauyğun haldır mənə görə...
O, ya öldürülür, ya həbsə atılır, ya da satın
alınır
- Sizə yazarın azadlığı deyəndə nə nəzərdə tutulmalı,
ümumiyyətlə, azadlıq sizə görə nədir? Düşünürsünüz ki, bu gün
Azərbaycan yazarı azaddır? Təkcə siyasi baxımdan deyil, yanaşma və
düşüncədəki azadlığı da nəzərdə tuturam...
- Mən yazıçının azadlığı deyəndə azad tənqid imkanlarının
olmasını nəzərdə tuturam. Beynəlxalq prinsiplərlə "söz azadlığı"
deyəndə nə nəzərdə tutulursa, onu nəzərdə tuturam. Biz özümüzdən
yeni təriflər uydura bilmərik, söz azadlığı yayğın anlayış deyil,
son dərəcə obyektiv anlayışdır. Avtoritar quruluşlarda yazıçının
azadlığından danışmaq anlamsızdır. Belə quruluşlarda həqiqəti
söyləyən yazıçı ilə davranmağın bir neçə üsulu var, o, ya
öldürülür, ya həbsə atılır, ya şantaj edilir, ya da satın alınır.
Ancaq azad söz olmadan, azad tənqid olmadan cəmiyyət inkişaf edə
bilməz. Biz cəmiyyət həyatındakı bütün dəyişikliklərə görə
cəsarətli qələm adamlarına borcluyuq. Mən cəsarətsiz olduqlarına
görə heç kəsi qınamaq istəmirəm, zəiflik insan təbiətidir. Hətta
satqınlara belə nifrətlə baxmıram. Ancaq zəiflər və satqınlar bir
şeyi çox yaxşı bilməlidirlər; satılmayanlarla müqayisədə onlar heç
nədirlər.
Allah bizdən uzaq məsafədə deyil
- Rasim bəy, Allahın varlığına inanırsınızmı? Əgər
inansaydınız və ona məktub yazmaq imkanınız olsaydı nə
yazardınız?
- Mən Mütləq Təfəkkürə inanıram. Haqqın nazilsə də, ancaq
üzülməyəcəyinə, ictimaiyyətə açılan insanların kollektiv karma
daşıyıcıları olduğuna, qüdsiyyətə, sevgiyə, dostluğa, əhdə, vəfaya
inanıram. Allah bizdən uzaq məsafədə deyil, ona məktub yazmağa
ehtiyac yoxdur, pıçıltılı bir səs yetər.
Bundan ötrü kənd futbolu inkişaf etməli
- Sizcə, Azərbaycan ədəbiyyatının dünya ədəbiyyatının
bir parçasına çevrilə bilməməsinin səbəbi nədir - istedadsızlıq,
yoxsa reklamın düzgün qurulmaması?
- Dünyada tanınmaq və böyük yazıçıların yetişməsi sıradan bir
problem deyil. Azərbaycanda mövcud olan indiki bürokratik sistemlə
bu problemi həll etmək mümkün deyil mənə görə... Bir misalla
fikrimi anlatmağa çalışacağam. Bir dəfə bir TV proqramda bizim bir
xanım jurnalist Bakıya gəlmiş dünyaca məşhur futbolçuya belə bir
sual vermişdi: "Sizcə, Azərbaycanda nə zaman dünya səviyyəli futbol
olacaq?" Adam cavabında, bu, uzun prosesdir, bundan ötrü kənd
futbolu inkişaf etməli, məktəb futbolu yaranmalı və s. işlər
görülməlidir dedi. Təbii ki, futbolçuların tanışlıqla, adamın adamı
prinsipi ilə və rüşvətlə seçilməsi məsələsini qonaq futbolçu dilə
gətirmədi, ancaq bizdə durumun necə olduğu hamıya məlumdur. Məncə,
Azərbaycan ədəbiyyatındakı vəziyyət də buna bənzərdir. Təhsil
sistemi düzəlməli, dərsliklərə qondarma əsərlər deyil, həqiqətən
ədəbi dəyəri olan əsərlər salınmalı, oxucular yetişməli və
ədəbiyyatın aktuallaşdırılması üçün kompleks işlər görülməlidir.
Nəşriyyat və kitab satışı şəbəkəsində olan problemlər aradan
qaldırılmalıdır, habelə yazıçıların sosial rifahının
yaxşılaşdırılması üçün işlər görülməlidir. Ümumən, bizdə ədəbiyyat
məsələləri dövlət tərəfindən düzgün tənzimlənməməkdədir. Bu, ayrıca
söhbətin mövzusudur.