Alimlərin apardıqları yeni tədqiqatlar müəyyən edib ki,
müasir Ayın formasına iki faktor təsir edib.
Axar.az tədqiqata əsasən xəbər
verir ki, birinci faktor - dörd milyard il əvvəl göy cisimlərinin
erkən təkamül mərhələsində başlayıb və iqlimin soyuqlaşması
nəticəsində Yerin peykinin möhkəm üst təbəqəsinin əmələ gəlməsi ilə
bağlıdır: bərkimiş xarici təbəqə əridilmiş mantiyada üzür və peykin
fırlanması qütblərdə yastılanmış, ekvatorda isə dartılıb uzadılmış
göy cisminin xarakterik forma almasına gətirib çıxarır.
Alimlərin xüsusi diqqət ayırdıqları ikinci proses Yerin cazibə
qüvvəsinə əsaslanan qabarma hadisələri ilə bağlıdır. Bu hadisələr
peykin daxilində qabarma dalğalarının yaranmasına və özünü göy
cisminin ekvatorial hissələrindəki qabarmalarda büruzə verən daxili
laylarının arasında sürtünməyə səbəb olur.
İki proses – soyuqlaşma və üst təbəqənin bərkiməsi istilik
yaradan qabarma dalğalarının yaranması ilə birlikdə Yerin süni
peykinin indiki formanı almasına gətirib çıxarıb. Alimlər
hesablayıblar ki, Ayın coğrafi simmetriya oxunun onun ağırlıq
mərkəzindən keçən oxdan uzaqlaşması təxminən 30 dərəcə təşkil edir
və Ayın istiqamətinin dəyişilməsinə təsir göstərir.
Ay səthinin müxtəlif cinsli olması planetoloqlar üçün xüsusi
çətinliklər yaradıb. Çünki kraterlər olan sahələrdə onun qalınlığı
dəyişkəndir. Yerin süni peyki atmosferin, demək olar ki,
yoxluğundan dörd milyard il boyunca Ayın səthinin səciyyəvi
coğrafiyasını formalaşdıran asteroidlər üçün çox kövrək, zəif bir
məkandır.
Alimlərin işi Ayın müasir formasının ən erkən tarixini, Yerin
cazibə qüvvəsinin və onunla əlaqədar olaraq peyk orbitinin
təkamülünün təsirini aydınlaşdırmağa imkan verir. Bununla belə,
Ayın Yerdən görünən tərəfi ilə görünməyən tərəfinin quruluşu
arasındakı fərqi öyrənmək hələ qarşıda duran məsələlərdəndir.