Mərkəzi Asiyada Amerikanın operativ mövcudluğu xüsusilə Rusiya və Çinin narahatlığına səbəb olaraq bölgədə əlavə gərginlik yarada bilər.

Bu sözləri Axar.az-a qırğız politoloq, “Prudent Solutions” analitik mərkəzinin direktoru Esen Usubaliyev Pentaqon rəsmilərinin bu ay ABŞ-ın antiterror qüvvələrinin Özbəkistanda yerləşdirilməsinin mümkünlüyünü müzakirə edəcəyi ilə bağlı yayılan xəbərə münasibət bildirərkən deyib.

Onun sözlərinə görə, 2009-cu ildə ABŞ-ın Qırğızıstandakı hərbi bazası və 2014-cü ildə Manas hava limanında yerləşən Tranzit Mərkəzi bağlandıqdan sonra iki böyük dünya dövləti olan Rusiya və Çin arasında sıx qarşılıqlı fəaliyyətə əsaslanaraq tədricən Orta Asiyada müəyyən güc balansı formalaşmağa başladı:

“Əslində, bu, Çinin iqtisadi üstünlüyünün Rusiyanın hərbi və siyasi təsiri ilə tarazlandığı təsir sahələrinin bölünməsi idi.

İlk prezident İ.Kərimovdan sonra 2016-cı ildə Özbəkistanda lider dəyişikliyi, şübhəsiz ki, həm regional münasibətlər formatında, həm də ilk növbədə Özbəkistanla Qərb ölkələri, xüsusilə Amerika Birləşmiş Ştatları arasında xarici əlaqələrin formatında düzəlişlər etdi. Prezident Ş.Mirziyayevin islahatları, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması və təşəbbüsləri, ümumiyyətlə, bölgədəki ümumi əməkdaşlıq atmosferinə müsbət təsir göstərdi. Eyni zamanda, ABŞ açıq şəkildə nümayiş etdirdi ki, Əfqanıstanın yenidən qurulması planları mütləq Əfqanıstanın Orta Asiyadakı iqtisadi və siyasi proseslərə tədricən cəlb edilməsini əhatə etməlidir və bu məqsədlə əsas rol Özbəkistana verilib. Şübhəsiz ki, ABŞ qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması Əfqanıstanla bölgə ölkələri arasında sıx ticarət və iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı üçün planları tamamilə məhv etdi. İndi Mərkəzi Asiyada təhlükəsizlik məsələləri gündəmdədir”.

Ekspertin sözlərinə görə, Rusiya və Çin bölgə ölkələri üçün zəmanətləri barədə artıq müxtəlif formalarda razılaşıb:

“Rusiya Tacikistan və Qırğızıstanda varlığını gücləndirir, Çin isə Əfqanıstandan təhlükəsizlik təhdidləri yaranarsa, Tacikistan və Türkmənistana “ənənəvi və qeyri-ənənəvi yardım növləri” vəd edir, Özbəkistan indiyədək hər hansı bir ölkə ilə təhlükəsizliyin təmin edilməsinin kollektiv formalarını müzakirə etməkdən kənarında qalıb. Ənənəvi olaraq Özbəkistan ordusunun Orta Asiya ölkələri arasında ən hazırlıqlı, təchizatlı və çoxsaylı olduğunu nəzərə alaraq, Əfqanıstandan gələn təhdidləri zərərsizləşdirmək üçün həmişə öz qüvvələrinə arxalanıb. Özbəkistan xüsusilə 2005-ci ildə ABŞ-ın ölkədəki hərbi obyektlərinin bağlanmasından sonra müdafiə siyasətində həm Rusiya, həm də ABŞ ilə bərabər məsafəli dialoq apardı. Buna baxmayaraq, bir sıra ekspertlər hələ də yaxın gələcəkdə ABŞ ilə hərbi-texniki əməkdaşlığın Özbəkistan üçün daha yüksək prioritet olacağına inanırlar. Özbəkistan açıq şəkildə bunu bəyan etməsə də, indi ABŞ-ın təklif etdiyi təhlükəsizlik zəmanətlərindən uzaqlaşmayacaq”.

Mütəxəssisin fikrincə, ABŞ-ın Özbəkistan ərazisində anti-terror qüvvələrini yerləşdirməsi Əfqanıstandakı mümkün təhlükələri aradan qaldırmaq məqsədi daşısa da, Mərkəzi Asiyada Amerikanın operativ mövcudluğu xüsusilə Rusiya və Çinin narahatlığına səbəb olaraq bölgədə əlavə gərginlik yarada bilər:

“Həm Rusiyanın, həm də Çinin ABŞ-ın bölgədəki hərbi mövcudluğundan narazı olmasının öz səbəbləri var. Kreml artıq oktyabrın 12-də Moskvada Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Sergey Ryabkovla ABŞ dövlət katibinin siyasi məsələlər üzrə müavini V.Nuland arasında aparılan danışıqlar zamanı ABŞ-ın Mərkəzi Asiyada hər hansı formada mövcudluğunun qəbuledilməz olduğunu dilə gətirərək, öz mövqeyini bildirib. Çinin reaksiyası ənənəvi olaraq daha incə bir formada ifadə edilsə də, şübhəsiz ki, baş verənləri təqib edəcək”.

Ekspertin sözlərinə görə, bu hadisə eyni zamanda “yatmış” terrorçu qrupları da oyada bilər:

“ABŞ-ın hərbi iştirakı ilə bağlı məsələ müzakirə mərhələsində olsa da, Özbəkistan ərazisində Amerikanın hərbi nöqtələrinin görünməsi halında Orta Asiyada yenidən terror fəaliyyətinin artacağı gözlənilir. Eyni zamanda, hər kəs “terrorla mübarizə”nin, “insan hüquqları və demokratiya” kimi dövrümüzün problemləri ilə yanaşı bunun ABŞ-ın xarici siyasətinin vacib elementi olduğunu və hərbi qüvvələrin sözügedən ərazidə daha uzun müddət mövcud olacağı ehtimalını aydın şəkildə anlayır”.