Yorğun olması sifətindəki qat-qat qırışdan bilinirdi. Mənə elə gəldi ki, onun gözlərinin yaşı axsa, bu cızıqlar bir nohur kimi həmin suyu canına çəkəcək, çənəsinə qədər gedib çatmayacaq.

Dərdli adam olması da uzaqdan oxunurdu. Ağır-ağır nəfəs alan bu ixtiyar kişinin əyin-başı da nimdaşdır. Yazıq və miskin forması var. Ona fikir verdiyimi sezib deyəsən, arada gözucu mənə tərəf baxır. Ondan nəzərimi çəkmədiyim də narahatçılığına səbəbdir deyəsən.

Bir az da yaxın gəlirəm, salam verirəm, "əleyk"i ləngitmir. Səsi də yorğundur. Maraqlanıram:

- Hara gedirsən, ağsaqqal?

Əlini zeytun bağlarına sarı tuşladı, Zığ kəndi tərəfi göstərdi:

- Aşağı gedəcəm, kənddə işim var.

- Bəs avtobus keçdi axı, niyə minmədin?

- Mənə "44" nömrəni deyiblər. Başqasını tanımıram, elə o avtobusla gedirəm.

Bu kişinin çəkincək danışığı, dərdli siması çox üzüntülərin şahidi olmasından xəbər verirdi. Söhbət edim, dərd-sərini vərəqləyim deyə düşündüm:

- Gedək aparım səni, mən də ora gedirəm.

Əlüstü razılaşır. Maşında oturan kimi uydurduğum yalanı deyirəm. Tanışlığın təməl daşını qoymaq üçün:

- Mənim bir əsgər yoldaşım vardı, səni onun atasına oxşatdım.

- Mənim dörd oğlum əsgər gedib. Bəlkə də biri elə səninlə olub. Harada "slujit" etmisən?

- Qərbi Sibirdə...

- Ora haradır?

- Tomsk, Novosibirsk, Omsk.

- Yox, mənimkilər ora qədər getməyib.

Başuva xeyir, özüm batmışam e...

Beləcə, söhbətimiz alındı. Adının Davud olduğunu deyən kişi mənim də haralı olduğumu öyrəndi və yerlilərim haqda xeyli xoş sözlər dedi. Hiss etdim ki, bu, sadəcə mənə, onu yolda qoymadığıma görə edəcəyi minnətdarlığın bir hissədir. Söhbəti ona tərəf çəkirəm:

- Amma elə bil dəryada gəmin batıb.

Cibindən çıxardığı qırışıq cib yaylığı ilə ağız-burnunun suyunu sildi. Burnunu yaylığın arasında elə sıxdı ki, deyərdin yerindən qoparmaq istəyir.

- Başuva xeyir, gəmi ha... Özüm batmışam e... Məni Vərəm dispanserinin yanında düşürərsən.

- Yaxşı, - deyirəm. - Xeyir ola? Heç xəstəyə oxşamırsan.

- Yox, ay oğul, mən xəstə deyiləm.

Sonra küfr edir:

- Mən dağılmışam, məni bir yerə toplamaq, adam eləmək heç Allahın da işi deyil. Xəstə olan oğlumdur, nəvələrimdir. "Podval"da qalmaqdan vərəmlədilər...

Xəstəxananın həyətində onu tək qoymaq istəmədim. Ona görə də içəri birlikdə keçdik.

Öskürməyimə baxma, ciyərlərim təmizdir

- Davud dayı, istəyirsən, həkimə tapşırım, deyim jurnalistəm, xəstəyə yaxşı baxsınlar.

- Həkim neynəyəsidir ki? Bunların ciyərləri çürüyüb gedib.

Əlinin arxası ilə burnunu silir. Kəsik-kəsik öskürür:

- Heç olmasa uşaqlar sağala. Öskürməyimə baxma, ciyərlərim təmizdir, - ehtiyatlanır ki, birdən xəstə olduğunu düşünərəm.

- Uşaqlar da burdadır?

- Yox, onlar Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutundadır. Əli İnsanov açdırmışdı ha, ordadır uşaqlar. Dərmanları pulsuzdu. Yemək də verirlər. Amma Allah kəssin o yeməyi... Oğlumun vəziyyəti pisdir deyə, gətirib atıblar bura.

Davud kişinin dərdi təkcə bu deyilmiş. Oğlunun, nəvələrinin müsibətindən daha çox gəlininin vəfasızlığı ona yer eləyib.

Axır ki danışdıra bilirəm.

- Bəs sən niyə bu yaşında gəlirsən, özünü yola vurursan?

- Bəs kim gəlsin? Qocam (arvadını nəzərdə tutur) çoxdan canını tapşırıb. Qalmışam tək. O biri uşaqlarım da öz ailəsi ilə hərəsi bir tərəfdə olur.

- Bəs gəlinin?

- Nə gəlin? Gəlin var? Onu yuyub əski üstünə qoyanın...

Qaçqınlar yaxşı yerləri zəbt etmişdi...

Davud kişinin ağzıbağlı söz boğçasının açılmasında gəlinini soruşmağımın xüsusi rolu oldu. Çözələdi dərdini. Uzun çəkən söhbətdən məlum olan həm də bu oldu:

- Biz qaçqın düşəndən sonra gəldik Bakıya. Birtəhər yerləşdik. Bizdən qabaq qaçqın düşənlər yaxşı yerləri zəbt etmişdilər. Bəxtimiz heç bunda da gətirmədi. Hərəmiz bir yerə girdik. Oğlum da bir yarımzirzəmi qaraladı, orada özünə yer elədi. Dolanırdı. Pis deyildi. Evli idi. Elə həmin zirzəmidə üç oğlu dünyaya gəlmişdi. Özü daş karxanasında işləyirdi. Arvadı da bir marketə işə düzəldi. Sonradan onun aeroportda - Binə bazarında işlədiyini eşitdik. Nə isə uzun söhbətdi.

Gəlinim oğlumu kişi kimi görmədi

Davudun qəzəbi, səsinin xırıltısında daha açıq hiss olunurdu. Gəlininin, onu dünyaya gətirib süd verənin ardınca söyüşlər yağdırdı. Toxtaq olmağa çağırdım:

- Əşi, bəsdir, kim olsa da adınız üstündədir. Kim istər ki, uşağından, ərindən ayrı olsun? Bəlkə elə nə isə bir səbəb var?

- Var, səbəb var. O, daha rahat olmaq istədi. Amma istəmədi ki, ailənin ağırlığını birgə çəksin oğlumla. Oğluma xəyanət elədi. Harınladı. "Binə"də işləyəndə Çinə mal gətirməyə gedirdi. Həftələrlə evdə olmurdu. Pul qazanırdılar, guya. Torpaq aldılar ki, ev tiksinlər. Amma gəlin başqası ilə yaşadı. Oğluma kişi kimi baxmadı.

Uydu birinə, başladı yava gəzməyə

- Bəs gərək oğlun da imkan verməyəydi. Görəndə ki, evdən yoxa çıxır, qarşısını alaydı.

- Oğluma demişdi ki, 3-4 qadın yığışıb gedir mal dalıyca. Suriya, Çin qoymadılar, "şmotka" dalıyca gedirdilər. Pul yığırdılar. Zirzəmini də satıb, guya yaxşı bir yurd-yuva quracaqdılar. Uydu birinə, başladı yava gəzməyə. Axırı da belə.

Davud kişi deyir ki, ondan sonra oğlu özünə qəsd elədi. Daş karxanasının yayda tozu, qışda soyuğu onu içəridən "yedi".

- Pul tapa bilmədi özünü müalicə etdirsin. Uşaqlar da onda balaca idi. İki böyük uşaq məktəbə, balaca isə bağçaya gedirdi. Yeməyinə, içməyinə baxa bilmirdi. Oğlum bir həftə karxanada olurdu, bir həftə evdə. Bax onda o it südü əmmişin qızı uşaqları tək qoyurmuş, gecələr yoxa çıxırmış. Nəm yerdə uşaqların da ciyərləri "stroydan" çıxıb. Gec xəbər tutmuşuq. Sonra da gədəni (oğlunu deyir) heç adam yerinə qoymadı, arvadlıq da eləmədi ona.

Oğlum gözüyləgörmüş çıxdı

- Ay Davud, oğlun bir zor göstərəydi, əl bulayaydı, kişiliyini göstərəydi.

- Daş oğlumun başına, gözüyləgörmüşün biri çıxdı. Arvadı ilə fırlanan kişini evin dostu kimi görürdü. Qardaşları demişdi ki, bu adamdan gözümüz su içmir. Bizim də dostlarımız var. Aylarla bir-birimizdən xəbər tutmuruq, bu nədir hər gün arvadın onun maşınında olur. Görürsən zəng edir, gəl məni apar filan yerə. Görmüşük işçi müdirin sözü ilə oturub-durar, bu, müdirinə buyurur. Mən başı batmışın oğlu da az-az gəlirdim. Bir neçə dəfə gədə karxanada olanda gəldim qalam bunlarda. Gəlin gecədən keçmiş gəlirdi. Deyirdim, a bala, bu qədər işləmək olmaz, özünə balalarına heyfin gəlsin. Kimə deyirsən... Gedim, həkimə baş çəkim, dərmanlar yazacaq, onları alım.

- Gedərik bir yerdə. Həkim burdadır da. Yaxşı, axırı nə oldu?

- Axırı budur da. Özü burda çürüyür, balaları orada.

- Bəs balaların anası?

- Anaları indi əvvəlki kimi cavan deyil. Yaşı qırxı keçib. Binə bazarının girişində yer var, orda peraşki bişirir. Nəvələr böyükdür. Amma nə olsun, xəstədir. İkisinin vəziyyəti yaxşıdır. Balacanın isə sağalmağı hələ çəkəcək.

- Harada qalır gəlin?

- Həmin zirzəmidə. Gəlib oğlanlarına hər gün baş çəkir. Yemək-içmək də gətirir. Balaları görüşmək istəmir. Ancaq o əl çəkmir.

Gəlinin bacısı qızını "işlədir"

- Anadır da... Bəs onun dostu buna kömək etmir?

- Nə dost, başı xeyirli. Həmin adam indi bunun cavan bacısı qızını satıcı götürüb özünə, gecə gündüz işlədir. Buna heç baxmır da...

Davud kişi söhbət zamanı dedi ki, o gün bir kəndçimiz rəhmətə getmişdi. Hüzrdə elə bildim, hamı mənə baxıb gülür. Otura bilmədim. Gəlinin qardaşları, əmisi uşaqları da orada idi. İmkan tapıb dedim ki, bacınızla maraqlanırsızmı? Dedilər, indi kimin vaxtı, imkanı var ki, kiminləsə də maraqlansın? Hər kəs özünə, öz ailəsinə cavabdehdir.

Davud kişi Vərəm Dispanserinin binasına tərəf getdi. Ardınca getmək istəsəm də, geri döndüm. Onun iztirab çəkən, xəyanətin qurbanı olan oğlunu görmək istəmədim. İstəmədim ki, bu adamın içində çəkdiyi əzabı sifətindən oxuyam...