Ədəbiyyat millətlərin inkişaf səbəbidir. O səbəb ki, əsrlərin sınağından keçərək xalqın ruhunu, dərdini, sevincini və ümidini sözə çevirir. Güney Azərbaycan isə bu baxımdan xüsusi bir yerə malik olubdur. Çünki buradakı qələmə alınan yazılar təkcə ədəbi-bədii mətn deyil, milli kimliyin, azadlığın harmoniyalı mahnısına prelüddür.

Belə bir mühitdə isə sözsüz ki, Məhəmmədrza Ləvayinin müasir Azərbaycan ədəbiyyatında imzası zirvədə dayananlardan biridir. Hal-hazırda Çikaqoda sürgün həyatı keçirsə də, Azərbaycan ədəbiyyatında böyük rolu olmuş bu şair sözün, şeirin və ədəbiyyatın gücünü coğrafiyanın sərhədlərindən üstün tutan nadir sənətkarlardan biridir. Onun ürəyi həmişə Təbriz üçün döyünür. Lakin təəssüf ki, bu cür böyük adların ətrafında bəzən kölgəli oyunlar da oynanır.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin "Güney Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsi"nin müdiri kimi tanınan Sayman Aruz Məhəmmədrza Ləvayinin "Sənə vətən olaram" adlı şeir kitabını Bakı şəhərində nəşr etdiyini iddia edir. Onun sözlərinə və mediada paylaşdığı mətnə əsasən guya bu kitab "Güney Azərbaycan ədəbiyyatı komissiyası"nın dəstəyi ilə çap olunub və 300 nüsxə tirajla işıq üzü görübdür. Ancaq kitabın üz qabığında olan faktlar tam başqa mənzərəni göstərir:

1. ISBN mövcud deyil.

2. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə müraciətdə belə bir kitabın çapından heç kimin xəbəri olmadığı ortaya çıxır.

3. Real olaraq fotoda cəmi 5-6 nüsxə görünür.

Əgər bu kitab doğrudan çap olunubdursa, niyə 300 tirajda çap olunan bu kitabdan bircə nüsxə belə kitabxanaların rəfində yoxdur? Niyə heç bir nəşriyyatın adı, yaxud loqosu kitabın üz qabığında müşahidə olunmur? Bu kitab böyük tirajla çap olunubsa, niyə kitab üçün təqdimat qurulmur? Niyə komissiyaya ayrılan büdcə ilə şairin özünü Bakıya dəvət etmirsiniz? Sayman bəyin Feysbuk səhifəsində paylaşdığı həmin kitab xəbəri statusunun altında “Bu kitabı hardan ala bilərəm?” deyə hörmətlə şərh bölməsinə yazmışam, niyə o, mənim şərhimi silib? Nəyin aşkar olunacağından qorxursunuz, Sayman bəy? Onsuz da çox şeylər aşkardır. Mən sizin gördüklərinizə rəğmən danışa bilməyənlərin dilindən yazıram!

Əlbəttə ki, bir kitabın tirajı kağızın ölçüsü ilə deyil, etibarı ilədir. Əgər həmin etibar zədələnirsə, bütöv bir ədəbi mühit, Güney Azərbaycanda bu xəbərin doğru olmadığını bilməyən, eşidib şad olan ədəbiyyat həvəskarları zərər görür. Ədəbiyyat oxucu ilə tamamlanır; oxucudan gizlədilən, sonra rəqəmlərlə təqdim edilən kitab isə əslində kitab deyil, yalnız bir qondarma hərəkətdir.

Tarixə müraciətdə görürük ki, bəli, az tirajla kitablar da çap olunubdur. Məsəl üçün amerikalı Edqar Allan Ponun “Tamerlan və digər şeirlər” (“Tamerlane and Other Poems”) əsəri 1827-ci ildə cəmi 12 nüsxə ilə çap edilmişdi. Yaxud İngiltərəli Uilyam Bleykin “Poetik eskizlər” (“Poetical sketches”) kitabı cəmi 40 nüsxədə mövcud idi. Amma bütün bu hallarda əsərlər gerçəkdən çap olunmuşdu, sadəcə, məhdud tirajla oxucuya çatmışdı. Bugünkü hadisənin fərqi ondadır ki, buradakı kitabın özü də müəmmalıdır. Çünki oxucuya açıq yolu yoxdur. Bu kitabı oxucu haradan əldə etməlidir?

Biz, 2024-cü ildə Bakı şəhərində Güney azərbaycanlıların Qarabağa yazdığı “Öncə vətən” adlı şeirlər və hekayələr antologiyasını Nərgiz İsmayılova ilə bərabər “Yarasa” nəşriyyatı tərəfindən çapa hazırladıq. Bu iş yalnız ədəbi bir təşəbbüs deyil, həm də bir xalqın məftillərin ucbatından ayrı düşməyinə baxmayaraq, öz soydaşlarının qələbəsinin naminə atılmış bir addım idi. Lakin həmin prosesin ardınca Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Komissiyasının sədri Sayman Aruz mənimlə əlaqə saxladı və ondan icazəsiz niyə kitabı çap etməyimizə şikayət etdi.

Sayman bəy, əgər sizin məqsədiniz kitabların çapına nəzarət etmək idisə, İran İslam Mədəniyyət Nazirliyində də oturub, həmin senzura və qadağa qoymaq işlərini İranda həyata keçirə bilərdiniz! Niyə bu işlərinizi Bakıya aparırdınız?

Bu sferada, heç bir Güney azərbaycanlı sizin öhdəliyinizdə olan vəzifənin əməlini görməyibdir. Sayman bəy, unutmayın ki, siz bu kitabın qondarma çapı və onun təqdimatı ilə bağlı tam cavabdehlik daşıyırsınız. Siz həmçinin şöbəyə ayrılan büdcənin harada və necə xərcləndiyi mövzusunda ictimaiyyət qarşısında cavabdehsiniz!

Ədəbiyyat yalanın yükünü daşımır. Əgər bir kitab üzərinə saxta tiraj möhürü vurulursa, bu təkcə bir şairə deyil, bütün ədəbi mühitə xəyanətdir və bunu edən xəyanətkardır...

Əli Çağla, şair