"Varislər" layihəsində: Kurt Vonnequtun qızı Slon Vonnequt

Bizim oxucu və tamaşaçı zövqümüzüm formalaşması çox vaxt böyük yazıçı, illüstrator-rəssam, tərcüməçi və b.-larının uşaqları, nəvə-nəticələrindən asılı olur. Məhz bu varislər nəyin harada və nə qədər nəşr olunacağını təyin edirlər.

Məhz onların sayəsində yeni, əvvəllər heç yerdə çap olunmamış əsərlər, gündəlik və məktublar ortaya çıxır. Məhz onların entuziazm və zəhmətkeşliyi doğma yazıçıları, onların yubileylərini, haqqındakı xatirələri unudulmağa qoymur.

Kurt Vonnequt – Amerika yazıçısı, satirikdir. Özündə satira, qara yumor və elmi fantastikanın elementlərini ehtiva edən əsərlərin müəllifidir.

Axar.az-ın oxucularına ünlü yazıçının qızının xatirəsinin təqdim edirik:

Çirkli kitablar

Məndən soruşanda ki, atamızla birgə həyatımız nəyə bənzəyirdi, kəkələyərək nə isə "çox maraqlı" və "çox çətin" kimi mənasız sözlər işlədərdim. Əslində isə daha ciddi hislər keçirirdim. Nəhayət, uyğun bir cavab tapdım. Bu mənim gözlərim önündə 15 il ərzində özündən iki dəfə böyük nə isə yeni bir şey yaratmağa çalışan filin həyatına bənzəyir.

"Əzizim, sənin atan məşhur olacaq. İnsanlar deyəcəklər ki, onun kitabları qara-quradır, lakin onlar çirkli deyillər, həqiqətdirlər, çünki insanlar real həyatda məhz belə danışırlar" - anamın bu sözləri mənə necə söylədiyini heç vaxt unutmayacam. Onun səsi çox ciddi idi və bu məni qorxudurdu. Səkkiz, ya doqquz yaşım olardı. Mən susa bilmirdim və bu xəbəri məktəbdə dostlarımla bölüşürdüm ki, atam "qara-qura" kitabları yazanda məşhur olacaq!

Bütün günü ağlayırdım

10 yaşımdan başlayaraq atam yazdıqlarından bəzilərini mənə oxumağa verirdi. Mən bir qədər həvəssiz, lakin qəribə həyəcanla yanaşırdım. Oxuyarkən atam həmişə yaxınlıqda olardı və işdi, birdən gülüb-eləsəm, tez qaçıb yanıma gələrdi. O, hər şeyi dəqiq bilmək istəyirdi: nəyə güldüm, niyə güldüm...

Hələ də indiyədək anlamıram ki, bir yerdə yaşadığımız illərdə yazmaq hardan gəlmişdi atamın ağlına: altı uşaq – dörd qardaş, iki bacı bir dam altında (Vonnequtun özünün 2 uşağı var idi, dördünü də götürüb saxlamışdı). Elə təkcə özüm haqqında deyə bilərəm ki, məlum olmayan səbəblərdən bütün günü ağlayırdım. Qardaşlarım barıtı haradan tapmağın mümkün olduğunu, "bomba" düzəltməyin qaydasını bilirdilər, daha sonralar isə Amazonkanın tropik meşələrindən "ilham almağa" başladılar. Bacım gözəl və cəsur gənc qadınların onluğundan ibarət "The Herd" (sürü, naxır) quldur dəstəsinə qoşuldu.

Atam öz kabinetindən çıxmırdı

Partlayan bombalara və "sürü"yə rəğmən Vonnequtun evi şəhərdə ən məşhur ev idi. Dostlar, dostların dostları, tanışlar, tanışların tanışları həmişə bizim evdə idilər və gecə yarıyadək evlərinə dağılışmağa heç tələsmirlər də. Onlar mətbəxdə nə vardısa hamısını, o cümlədən anamın bahalı supermarketlərdən aldıqlarını da yeyib qurtarırdılar. Anam mağazadan qayıdanda biz çıxıb ona köməyə gələnədək maşının siqnalından əlini çəkməzdi. Hələ də mənimçün müəmmadır ki, anam siqnal verəndə atam niyə öz kabinetindən çıxmırdı, kabinetinin pəncərəsi önündə partlayan bombalara, evin bayır divarına dəyən top zərbələrinə heç vaxt fikir vermirdi.

"Niyə bu stol stoldur?

Atam özünə xas intizam qaydalarını heç vaxt pozmurdu: hər gün 10-dan 5-ə kimi işləyirdi. Bütün bu saatlar ərzində atam dodağının altında nə isə anlaşılmaz şeylər pıçıldayardı. O bizimlə mətbəxdə otura (biz isə orda 10 nəfər olardıq), çörəyə yağ yaxa və hər dişləm arasında öz-özünə nə isə danışa, üz-gözünü büzüşdürə, bığaltı gülümsəyə və başını yelləyə bilərdi.

Çətin ki, bu müddət ərzində o bizi görürdü. Ancaq elə vaxtlar olurdu ki, o, sanki yuxudan ayılır, diqqətlə adamın gözlərinin içinə baxaraq deyərdi:

"Düzənsiz həyatda yaşamağa dəyməz" və ya "Niyə bu stol stoldur? Niyə o bu cür düzəlib!" Bilirdim ki, atam adi insan deyil.

"Beş nömrəli sallaqxana"

Çox istəyirdim ki, atam yalnız mənim atam olaraq qalsın. Odur ki, uzun illər onun kitablarını oxumaqdan qaçırdım. Atamın kitablarını oxuyanda az qala boğulurdum. Axırıncı dəfə "Beş nömrəli sallaqxana"nı oxuyub bitirəndə dəhşətə gəlirdim ki, "bunu mənim atam yazıb?" Uzun zaman belə bir fikrə öyrəşməyə çalışırdım ki, mən dözülməz dərəcədə adi adamam.

Mən "Beş nömrəli sallaqxana"da elə girişdəcə peyda oluram. Ağ gecə əlbisəsi və qara tuflidə (Nanni), əsgər dostu Bernar V. О'Heyrunu görməyə gedərkən yolüstü Qudzon çayına tamaşa etmək üçün ayaq saxlayıram. Yazılanların hamısı həqiqət idi. Rəfiqəm Ellison Mitçell və mən atamı çaya baxmaq üçün dayanmağa məcbur etdik. Karplar o qədər böyük idilər ki, sanki sualtı atom gəmiləri idilər. Atam yalnız paltar və tufli barədə uydurmuşdu: biz velvet şalvar və sviter geymişdik. Bernargilə gəlib çatanda mənə bir dolu qab konfet verib yuxarı yolladılar ki, O'Heyranın uşaqları ilə oturub yeyə-yeyə televizora baxım. Yaxşı yadımdadır, atam onda taqətdən düşmüş, süst idi və o, məhz xeyirxah insan olan Bernar V. O'Heyranın – alman əsirliyində birgə olduqları əsgər dostunun yanında belə olurdu (Vonnequt 1944-cü ilin dekabrında nasistlərə əsir düşmüş və Drezden həbsxanasına göndərilmişdi). Mən özümü unudulmuş, yaddan çıxarılmış hiss edirdim. Uşaq qısqanclığı...

Pornoqrafik kinofestival

Qırx il sonra 20 yaşlı oğlum Maksla Drezdenə yollandım. Maks Almaniyanı öyrənirdi və alman dilində də danışırdı. Maksın atamın əsir düşdüyü yaşına yaxın yaşda olması və bir çox məsələlərdə onun öz babasına çox oxşaması faktı məni bu səfərə hansısa məxsusi sürrealist duyğularla yanaşmağa vadar etdi. Bu, artıq Almaniyaya sadəcə səfər deyildi, dini təcrübəyə yaxın ziyarət idi. Şəhərdə gəzərkən eynilə bir ana öz oğluyçün necə həyəcan keçirirsə, mən də gənc atamçün eləcə həyəcan keçirirdim.

Biz beş nömrəli orijinal sallaqxananı tapmağa çalışırdıq və gün ərzində şəhərin bir hissəsindən digərinə etdiyimiz qəribə ziqzaqvari manevrlərdən sonra şəhərin şübhəli rayonunda pornoqrafik kinofestivala gəlib çıxdıq. Alman dilini bilən oğlum yaxınlaşıb məşhur zirzəmi haqqında soruşmaqdan qəti imtina etdi, çünki burda anasının yanında bunu etmək, yumşaq desəm, yersiz idi.

"Maks, mən 6000 mili ordan bura gəlmişəm ki, bir neçə sualımı verim, pleeeese, mənə yardım et!" O mənim bu sözlərimə yayınaraq cavab verdi: "Anacan, bu insanlar sənin "Beş nömrəli sallaqxana"na da, hələ üstəlik Kurt Vonnequta da ...!" Mən artıq onun arxasınca çatmışdım və artıq ağlayırdım. Ancaq biz hər-halda ayaq saxlamalı olduq, çünki ikimiz də bir-birimizə qoşulub dəli kimi gülürdük.

Bir dəfə yuxuda görmüşdüm ki, atam fildir və böyrü üstə yıxılıb. Anam ona deyir: "Kurt, sən bunu edə bilərsən, mən bilirəm ki, sən bacaracaqsan". O da bunu edir, xortumunu, kötük kimi iri ayaqlarını yuxarı qaldırır və bizdən uzaqlaşıb gedir.

Mən sevinc içində, yüngüllük göz yaşlarına qərq olmuş halda və atamla qürur duyaraq oyandım.

P.S. "Beş nömrəli sallaqxana və ya Uşaqların səlib yürüşləri" (ingl. Slaughterhouse-Five, or The Children’s Crusade) (1969)— Kurt Vonnequtun İkinci Dünya Savaşı illərində Drezden bombardmanına dair avtobioqrafik romanıdır.

Yazıçı 1945-ci il fevralın 13-də müttəfiq qoşunlarının aviasiyasının Drezdeni bombardman etməsinin şahidi olmuşdu. Kurt Vonnequt həmin gün Drezdendə sağ qalmış yeddi amerikalı hərbi əsirdən biri idi. Əsirləri gecə işləməyən 5 nömrəli şəhər sallaqxanasına doldurub ağızlarını bağlayır, bombardman zamanı isə ət saxlanılan zirzəmiyə düşürürdülər. Şəhərdə ayrıca bomba sığınacağı yox idi, çünki Drezden strateji mühüm hədəf sayılmırdı. Öz təyyarələrinin yağdırdığı bombalardan möcüzə ilə xilas olan Vonnequt xarabalıq və uçqunların altından minlərlə cəsədləri çıxararkən müharibənin bütün dəhşətini dərk etmişdi.