BDU-nin dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Məti Osmanoğlu ilə görüşüb onunla "Gerçəkləşməyən arzular" layihəsi üçün söhbət etmək istədik. Müsahibimin işlərinin çox, vaxtının az olmasına görə vədələşdiyimiz vaxt bir neçə dəfə təxirə salınsa da axır ki, onunla söhbətimiz aləndı. Məti bəylə qısa zaman kəsiyində görüşdük və ədəbiyyatımız və özünün gerçək olmayan arzusu ilə bağlı söhbət etdik. Bir qədər dalğın idi, səbəbini soruşdum:

- Məti bəy, necəsiz?

- Axır vaxtlar köhnə dostlardan, tay-tuşlardan bu sualı eşidəndə Nazim Hikmətin "Masalların masalı"nın bir misrası ilə cavab verirəm: "Şükr olsun, yaşıyoruz"…

Gələn ilə əlim və evim dolu gedirəm

- 2015-ci ilə bu ildən nəyi aparırısız?

- Yəqin yaşdandır, zaman o qədər sürətlə axıb gedir ki, ayaq saxlayıb, nəfəs dərib geriyə baxmağa macal olmur. İndi siz soruşanda ağlıma gəlir ki, ömrün bir ili də tarixə, keçmişə qarışmaqdadır.

2014-cü ildə iki qız nəvəm dünyaya gəldi. Gələn ilə onların ev dolu səs-küyləri, civiltiləri, gülüşləri ilə gedirəm. Yusif Səmədoğlunun bir sözü var: insanın ən böyük əsəri övladlarıdır, dünyaya gələn yeni nəsildir. Bu mənada, gələn ilə əlim və evim dolu gedirəm.

O ki qaldı sualın ictimai tərəfinə, məncə, o biri illərlə müqayisədə 2014-cü il durğunluq ili oldu. İlin bu başından baxanda 2014-cü ili gələcəyə daşıyacaq böyük mədəniyyət və ya ədəbiyyat hadisəsi görə bilmirəm.

Ölkəmizdə orta təhsil süquta uğrayıb

- Necə başa düşürsüz, üzümüzə gələn il daha da maraqlı ola bilərmi: bütün sahələrdə, yəni ədəbiyyat, mədəniyyət, insanlarımızın rifahı?

- Hər halda, mən bunu çox istəyirəm. Maraqlı və məzmunlu yaşamaq bizim xalqın və hər bir fərdin, vətəndaşın müqəddəs haqqıdır. Təhsil sahəsində böyük uğurların olmasını arzulayıram. Bu istək mənim müəllimlik fəaliyyətimlə bərabər, həm də indiki ictimai reallıqdan irəli gəlir. Biz hansı problemin, hansı ictimai çatışmazlığın üstündə dayansaq, kökü gedib təhsilə çıxacaq. İndi ölkəmizdə orta təhsil, demək olar ki, süquta uğrayıb və onu hərəkətə gətirmək üçün köklü dəyişikliyə ehtiyac var. Bu sahədə ciddi addımlar atılacağını gözləyirəm və inanıram ki, yalnız yüksək təhsilli cəmiyyətdə ədəbiyyatın, mədəniyyətin, sənətin səviyyəsi yüksək ola bilər.

- Qələm dostlarınızdan bir neçəsi deputatdır. Onlar elə qələm dostudur, yoxsa içərilərində həqiqi dostunuz olanı da var?

- Nizami Cəfərov mənim tələbəlik illərindən dostumdur və indiyə qədər münasibətlərimizdə onun tutduğu vəzifələrin heç bir təsiri və dəxli olmayıb. Düzdür, işi ilə bağlı onun başı çox qarışıq olur, hətta ikimizin də ortaq iş yerimiz olan Bakı Dövlət Universitetində belə təsadüfdən-təsadüfə görüşürük. Daha bir tələbə yoldaşım Aqil Abbasla lap seyrək görüşürük. Onu deyə bilərəm ki, Nizami də, Aqil də istiqanlı insanlardır. Ancaq hələ heç birinə deputat kimi müraciətim olmayıb - görünür, mənim ictimai fəallığım zəifdir. Digər yazıçı deputatlarla şəxsi tanışlığım olsa da, heç bir əlaqəm yoxdur.

Mənimlə küsü saxlayanlar var

- Məti bəy, artıq illərdir ədəbi cameəmizdə tənqidçi kimi külüng vurursuz. Necə düşünürsüz, tənqidin külüngü ilə hər hansı bir əsəri vurub dağıtdığınız çox olub, yoxsa qurub, yaratdığınız?

- Mən öz təbiətimə görə vurub-dağıtmağın tərəfdarı olmamışam və deyiləm. Siz deyən mənada tənqidlə 1980-ci illərdə məşğul olmuşam. O vaxt daha çox tay-tuşlarımın, öz mənsub olduğum nəslin yaradıcılığını izləməyə çalışırdım. Yazılarını tənqid etdiyim insanların əksəriyyəti ilə münasibətimiz normal olub. Ancaq məndən inciyənlər, küsənlər də olub. Hətta o səviyyədə ki, bu gün də mənimlə küsü saxlayanlar var.

Tənqid müəllifinə komfort gətirən sahə deyil

- Heç fikirləşmisiniz ki, niyə tənqidçi oldum, gərək şeir, hekayə yazaydım məni təhlil edəydilər?

- Bu məsələnin görünən və görünməyən çoxlu tərəfləri var. 1990-cı illərdə Azərbaycanda oxucu süqut eləyəndə mən tənqiddən çəkildim. Ondan bəri, əsasən, ədəbiyyat tarixi və axır vaxtlar da ədəbiyyat nəzəriyyəsi sahəsində çalışmalarım var. Həqiqət budur ki, tənqid bizdə müəllifinə komfort gətirən sahə olmayıb və deyil. Jurnallarda tənqidi yazılar ən xırda şriftlərlə verilirdi, ən aşağı qonorar tənqidçilərin payına düşürdü.

Tənqiddə öz yolunu davam etdirən insanların fədakarlığını alqışlayıram. Məsələn, Vaqif Yusifli Azərbaycan ədəbiyyatının fenomenidir. Fürsətdən istifadə edib, ona cansağlığı arzulayıram.

Bədii yaradıcılıq tənqiddən çox fərqlidir. Bir neçə hekayə nəşr etdirmişəm.

- Tənqid etmək istədiyiniz yazarın nüfuzu, tutduğu mövqe, onunla kəsdiyiniz çörək əlinizi-qolunuzu bağlayıbmı? "Ağrımayan başıma dəsmal bağlamayım" deyərək göz yummusunuzmu?

- Dediklərinizin hamısı olub. Mövqe deyəndə vəzifəyə heç vaxt əhəmiyyətli amil kimi yanaşmamışam. Yazıçının ən böyük vəzifəsi yazıçılıqdır. Ancaq mənimçün insanların ictimai mövqeyi, nüfuzu və özünə hörmətlə yanaşa bilməsi önəmlidir.

Mən stəkana dolu tərəfindən baxmağı xoşlayıram

- Həyatda nəyi gerçəkləşdirə bilmədiniz?

- Mənim o qədər də böyük iddialarım olmayıb və yoxdur. Ancaq dönüb geri baxanda gözümün qabağına yaxşı insanlar, gördüyüm yaxşılıqlar gəlir. Məsələn, mən universitetə qəbul imtahanı verəndə rəhmətlik professor Yusif Seyidov təsadüfən bizim otağa gəlməsəydi və məni dinləyib, təkidlə mənə "5" yazdırmasaydı, deyim ki, o vaxt bu "5"in qiyməti ən azından beş min manat idi, yəqin ki, universitetə daxil ola bilməyəcəkdim. Tələbəlikdə elmi rəhbərim olmuş akademik Abbas Zamanovu, o işıqlı insanı xatırlayıram. Sonradan məni Balakən rayonundan universitetin aspiranturasına gətirdi və mənə arxa oldu. Şair dostum Taleh Həmid məni Yusif Səmədoğlu və Sabir Azəri ilə tanış elədi, "Ulduz" jurnalında işə girməyim həyatımda böyük başlanğıc oldu. Həyatımın ən çətin, dramatik anlarından birində, sözün hərfi mənasında, Məmməd İsmayılın əlini çiynimdə gördüm... Bunlar həyatda rastlaşdığım bütün maneələri, bütün qaranlıqları kölgədə qoyur. Mən stəkana dolu tərəfindən baxmağı xoşlayıram.

Pənah Hüseyn məni evdən məhrum elədi

- Deyirsiz ki, uzun müddətdir ev növbəsindəsiz, amma ala bilmirsiz, niyə? Axı bir neçə dəfə ev verilib...

- Bu mənimçün çox həssas mövzudur. 1987-ci ildən Yazıçılar Birliyində növbədəyəm. Birinci dəfə özüm qabağa durmadım: siyahıda vəziyyəti məndən pis olanlar çox idi, dedim sonra alaram. Sonra Pənah Hüseyn baş nazir olanda məni evdən məhrum elədi...

-Niyə, onun sizinlə hər hansı bir ədavəti var idimi?

- Yazıçılar Birliyinin zəmanəti ilə Ayaz Mütəllibovun zamanında ev verilməsi barədə qərar çıxarılmışdı. Hakimiyyət dəyişəndən sonra həmin məsələ Pənah Hüseynə qədər gedib çıxdı. O isə öz dərkənarı ilə mənim ev məsələmi "xətm elədi".

- Amma sonradan hakimiyyət yenidən dəyişdi və Birlikdə mənzil məsələləri qismən də olsa öz həllini tapdı, axı...

- Düzdür, amma sonra da Yazıçılar Birliyində nə oldusa, işi necə qurdularsa, hər şey əl altdan oldu və mən həyatım boyu əlaltı, qoltuqaltı olmağı özümə heç yaraşdırmadım. Bilirsiniz, mən mənzilləri düzgün bölməyənləri, tərəfkeşlik eləyənləri təqdir etmirəm. Onlar ədalətsizlik eləyirlər. Ancaq mənim başımın üstündən ev alanlardan bir nəfər də hələ səsini çıxartmayıb ki, mən dura-dura onu qabağa salıblar. Ən pisi budur. Bu, əxlaq məsələsidir. Bir işıqlı örnək gətirmək istəyirəm: rəhmətlik Mir Cəlal müəllim sənədləri onun adına təsdiq olunmuş mənzildən imtina edib, həmin mənzili o vaxt cavan şair olan Nəriman Həsənzadəyə vermişdi. Özü də bundan ötrü həyat yoldaşı ilə birlikdə Mehdi Hüseynin üstünə minnətə getmişdi. İndi bizə nə olub? Övladlarıma və tələbələrimə məsləhətim budur ki, hər kişi öz evini özü tikməlidir. Kimdənsə insaf gözləmək insanı kiçildir.

Nazim İbrahimov hansı janrda yazır?

- AYB-yə ev tikmək üçün 2008-ci ildən Xətai rayonunda torpaq sahəsi ayrılıb. Deyirlər, sədr müavini Nazim İbrahimov bu binanın tikliməsinə mane olur. Eşitmisizmi?

- Əvvələn, sizdən soruşum ki, Nazim İbrahimov hansı janrda yazır?

- Mən onun heç bir yazısına təsadüf etməmişəm…

- Mənə demişdilər ki, guya yazıçılara öz vəsaitləri ilə ev tikdirmək üçün torpaq sahəsi ayrılıb və ya ayrılacaq. Əgər məsələ siz deyən kimidirsə, yəni hökumət yazıçılara ev tikmək üçün şərait yaradır və belə bir xeyir işə kənardan bir ziyankar mane olursa... Yadıma bir el sözü gəlir, ancaq deməyəcəm. Belə bir şey varsa, qoy o adam özünü, çox demirəm, bircə gün evsiz təsəvvür eləsin...

Başqasının kürsüsündə nə işim var?

- Ürəyinizdən keçirmisiz ki, məsələn, hansısa məmur kürsüsündə otursaydım, bunu belə etməzdim?

- Belə xəyal qurmağı sevmirəm. Başqasının kürsüsündə nə işim var? Bir vaxt mən özüm də məmur kürsüsündə oturmuşam. Dərk elədiyim acı həqiqətlərdən biri o olub ki, bəzi məsələləri məmur və ya insan yox, kürsü həll eləyir. Kürsünün öz yazılmamış qanunları var...

- Məmməd Dəmirçioğlunun gözünüz tutduğu akvarel işi olduğunu demisiz bir dəfə, ala bildinizmi?

- İnanıram ki, bu müsahibədən sonra Məmməd o əsəri özü gətirib mənə hədiyyə eləyəcək...