Orfoqrafiya lüğətin "ab" sözüylə başlaya bilməz. Ardınca
"aba", "abadan" gələ bilməz. Başlaya bilər, əgər o "ab" sözü sənin
dilində varsa.
Report xəbər
verir ki, bunu Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzində "İşlək
orfoqrafiya lüğəti" və hazırda istifadədə olan "Azərbaycan dilinin
orfoqrafiya lüğəti" ndə çıxarılan sözlərin təsnifatının müzakirəsi
zamanı akademik Nizami Cəfərov deyib.
N.Cəfərov bildirib ki, "Orfoqrafiya lüğəti" nədir və necə
olmalıdır, məsələsi müzakirə olunmalı və
müəyyənləşdirilməlidir:
"Lüğət məsələsində heç də az əhəmiyyət kəsb etməyən
vətənpərvərlik məsələsi, bir ictimai şüur faktoru var. İkincisi,
burada baxırsan ki, lüğət "Orfoqrafiya lüğəti" prinsiplərinə uyğun
tərtib olunmayıb. Bizdə belə bir şey var, nəyisə müzakirə edəndə,
biz mətləbi qoyuruq bir kənara, başlayırıq ki, mən ömrümü bu işi
tədqiq etməyə həsr eləmişəm. Yaxşı eləmisən, çox sağ ol, amma hər
bir işin öz qanunauyğunluqları, öz prinsipləri var".
O xatırladıb ki, Azərbaycanda orfoqrafiya qaydaları əllinci
illərdən müzakirə olunmağa başlanıb. 1958-ci ildə ilk "Orfoqrafiya
lüğəti"i çıxıb: "Bu lüğət öz dövrü üçün müasir bir kitab idi.
Nazirlər Kabinetinin təsdiq etdiyi qaydalar əsasında tərtib edilmiş
o lüğətdə 40 min söz var idi. Sonra 60 min, daha sonra 80 min
sözdən ibarət lüğətlər tərtib edildi. Sonra bu sözlərin sayı gəlib
çıxdı 100 mindən çox sözə. Mən inanmıram ki, o sözlərin hamısı
dilin özünün yaratdığı yeni sözlərdir. Burda prinsip nə oldu: bir
az qondarma sözlər artırdılar, bir az dialekt sözlər, bir az
hallanma artırıldı. Hallanma, ümumiyyətlə, orfoqrafiya lüğəti
deyilən bir kitabda olmamalıdır. Dünyanın hansı lüğətini
açırsınız-açın, orda belə şey yoxdu. "Abad", "abadlaşmaq",
"abadanlaşmaq", "abadanlaşdırmaq" və sair və ilaxır. Əgər bütün
sözləri hallandırsaq, onda 100 000 yox, bir milyon söz əmələ
gələcək. Lüğətdən çıxarılması vacib bilinən bu sözlərin hamısı
ordan çıxarılmalıdır".
N.Cəfərov vurğulayıb ki, orfoqrafiya qaydalarına diqqətlə
yanaşılmalıdır. 1958-ci ildə çıxan lüğətin çox mükəmməl lüğət
olduğunu deyən akademik, lüğətdəki bəzi qaydaların sonradan xeyli
ixtisar edildiyini, onların arasında gərəkli qaydaların olduğunu da
vurğulayıb.
Akademik deyib ki, sonrakı dövrlərdə lüğət tərtibatı tam
məsuliyyətsiz bir prosesə çevrilib:
"Əsas prinsip, sözlərin sayının artırılması oldu. İndi ortaya
kitab qoymaq lazımdır. Mərkəz o səlahiyyətin sahibidir ki, bu işi
müstəqil şəkildə həyata keçirsin. Və təklifim budur ki, yeni
lüğətin yeni orfoqrafiya qaydaları tərtib edilsin: hansı sözlər,
söz kökləri daxil olunur, söz yaradıcılığı daxil olunmur. Son sözüm
budur ki, lüğətdən çıxarılan sözlər və onların çıxarma prinsipləri
çox düzdür".
Qeyd edək ki, müzakirədə "İşlək orfoqrafiya lüğəti"inin istifadə
qaydalarını müəyyən edəcək ön sözün hazırlanması və işə, dil və
lüğət sahəsində təcrübəsi olan mütəxəssislərin cəlb edilməsi qərara
alınıb.