Suriyadakı İŞİD mövqelərinə tuşlanan "raketfəşanlıq"dan sonra diqqət bu yaxınlarda qəzaya uğramış və yaxud da partladılmış (bəlkə də vurulmuş!) Rusiya təyyarələrinə yönəlsə də, dünya siyasəti, xüsusən də Suriya ətrafındakı proseslər hələ də gərginliyilə adamı məəttəl qoyur.

Doğrusu, düşünürdük ki, böyük siyasət təmkini ilə seçilər, amma indi baxanda görürsən ki, bu, bir az səthi təəssüratdır.

Hətta adam özü də belə qənaətə gəlir ki, müharibə elə həqiqətən də siyasətin bir qədər fərqli üsullarla davamıdır.

Nə verir müharibə böyük dövlətlərə? Təsəvvür edin, bu yaxınlarda Rusiyanın il ərzində silah satışından qazandığı məbləğ gündəmə gəldi. Söhbət on milyardlarla dollardan gedir. Yox, demirik ki, bu, Rusiya kimi nəhəng dövlət üçün çox böyük bir ədəddir. Amma kiçik də deyil.

Elə ona görə də kimsə soruşanda ki, niyə dünyada müharibələr baş verir, ilk öncə cavab veririk: dünyadakı silah zavodları işləməlidir və bu zavodlarda istehsal olunan silahlar satılmalıdır.

Bəlkə də böyük dövlətlərin hərbi-sənaye kompleksinin həcminə varsaq, bunun nə qədər böyük bir imperiya olması ilə qarşılaşarıq. Amma yenə də bütün bunlar nə qədər vacib və mühüm motivlər olsalar da, heç də yeganə səbəblər deyillər. Bəli, diqqətlə baxanda görürsən ki, müharibələr hətta təkcə silah satmaq, yeni silahları sınaqdan keçirmək və ya hərbi-sənaye komplekslərini işlətmək üçün də törədilmir.

Dövlətlər Yerin geosiyasi və geoiqtisadi resurslarından tutumuş onun geoloji resurslarına qədər hər şeyi nəzarətə götürmək istəyirlər. Amma hətta bu da ən son səbəb deyildir.

Bəlkə də bütün münaqişələrin həm də psixoloji motivləri vardır. İŞİD kimi fenomenlərə baxanda bunu daha yaxşı anlamağa başlayırsan. İŞİD-çilər kimdir və nə istəyirlər? Ən sadə cavabı budur ki, onlar radikal islamçılardır və xilafət qurmaq istəyirlər.

Bəli, hər şeyin ilk baxışda məhz islam adı ilə və hətta islam uğrunda baş verdiyi güman edilir. Amma dərhal da sual yaranır. Bəs onda İŞİD sıralarına qatılmış minlərlə avropalı kimdir və onlar nə istəyir? Bəlkə onlar da islam və xilafət uğrunda vuruşurlar? Bu sual veriləndə dərhal sükut yaranır.

Ona görə də etiraf etməli olursan ki, əslində din bir pərdədir. Bəs onda motiv nədir?

Hətta İŞİD-çilər kimi silahlı dəstələrin yalnız pul naminə vuruşduğunu da zənn etmək çətindir, çünki bir avropalının uzaq Suriyaya pul dalınca yollanmasını güman etmək, etiraf edək ki, sadəlövhlük olardı. Belə alınır ki, heç pul da əsas motiv deyil.

Onda bəs nə? Bəlkə ideya? Güman etmirik. Sadəcə, qəbul etmək lazım gəlir ki, dünyada cürbəcür insanlar var: öldürməyi, partlatmağı və hətta qanlı macəraları sevən insanlar. Belələri indi bütün cəmiyyətlərdə mövcuddur. Ona görə də ilk baxışda təəccüblü görünsə də, radikal dini qrupların tərkibində avropalıların da olması elə də təəccüblü deyil.

Bir-iki il bundan əvvəl yetmişə yaxın adamı qətlə yetirmiş norveçli heç də radikal islamçı deyildi, xristian idi. ABŞ-da ara-sıra öz müəlləimlərini və hətta şagird dostlarını qətlə yetirən uşaq və gənclər də radikal islamçılar deyillər.

Onlar bunu heç də sosial problemlər ucbatından, kasıblıqdan və imkansızlıqdan etmirlər. Bu insanlar sadəcə, zorakılıqdan və ya öldürməkdən həzz alırlar.

Suriya, İŞİD bir tərəfə, Dağlıq Qarabağda bir neçə il bundan əvvəl bir terrorçunun adı çəkilirdi. Səhv etmirəmsə, o, sonradan öldürüldü. Təsəvvür edin, bu adam Berkli Universitetini bitirmişdi!

Mənim üçün, ixtisasca fizik olan adam üçün Berkli Universiteti ilk növbədə məşhur "Berkli fizika kursu" və yaxud da ki, elə onun qədər də məşhur olan "Berkli fizika məsələləri" toplusu demək idi.

Amma bu universiteti bitirmiş erməni terrorçu olmuşdu! Nə idi onu bu yola sürükləyən! Təkcə hansısa "ideya"mı? Güman etmirəm. Böyük ehtiamlla bu adam da öldürməkdən, işgəncə verməkdən və ya partlatmaqdan həzz alırmış!

Bir qədər haşiyə çıxmaq olsa da, daha bir cəhəti də qeyd etmək istərdim. Erməni terrorçularının əməllərinə baxanda dərhal belə bir təəssürat yaranır ki, hətta faşistlər belə onların fantaziyasına həsəd aparardı! Ona görə də öldürməyi peşə edən adamların bunu yalnız pul və yaxud da hansısa abstrakt bir ideyaya görə etdiyini gümün eləmək bir az çətindir. Böyük ehtimalla burada psixoloji amillər də az rol oynamır.

Psixoloji amillər deyəndə heç də elə təsəvvür yaranmasın ki, onlar guya ağıldan kəm və yaxud da ruhi xəstədir. Yox, bunlar tamam sağlam insanlardır. Sadəcə, bir daha deyirik ki, bu insanlar öldürməyi, partlatmağı və işgəncə verməyi sevirlər. Axtarsan, onlar, əslində, bütün ölkələrdə və cəmiyyətlərdə var. Sadəcə, öz ölkələrində bunun üçün şərait tapmayanda bir də görürsən ki, İŞİD kimi dəstələrin içində peyda olurlar.

Adı da olur ki, bunlar radikal islamçılardır! Amma bəlkə də onlar arasında elə insanlar var ki, heç qibləni də tanımırlar...