Fransuaza birinci dəfə 1957-ci ildə geniş nəşriyyat fəaliyyəti ilə məşğul olan özündən 20 yaş böyük Gi Şillerlə ailə qurmuşdu. Lakin düşgün, ahəngdar ailə həyatı onun coşqun təbiəti ilə uyuşmurdu.

Yazıçı özü söyləyirdi ki, bir dəfə evləndikdən bir neçə ay sonra evə qayıdan Saqan divanda sakitcə oxuyub qəzet oxuyan ərini "cinayət başında" yaxalayır. Bu səhnə özünün mədəniyyətsizliyi və bayağılığı ilə gənc qadını o qədər sarsıdır ki, o, çamadanını yığışdıırıb səssiz-səmirsiz evi tərk edir. Ədalət naminə demək lazımdır ki, onun bu hərəkəti tərk edilmiş əri o qədər də məyus etmir. Həmin unudulmaz gündən başlayaraq Fransuazanın şəxsi həyatı alınmır. Coşqun, çılğın məhəbbət macəraları yaşasa da, o, nəhayətdə tək qalır. Doğrudur, 1962-ci ildə ikinci nikahdan Saqanın bir oğlu dünyaya gəlmişdi. Onların arasında ana-oğuldan daha çox yaxın insanların qarşılıqlı hüsn-təvəccöh dolu münasibəti var idi.

Bir maraqlı məqamı da qeyd edək ki, Fransa prezidenti Fransua Mitteranla uzunmüddətli məhəbbət romanı yaşayan Saqan həmişə şəstlə deyirdi ki, bu illər ərzində onlar bir dəfə də olsa, siyasətdən danışmayıblar.

Bu şəxsi həyat təcrübəsi və Parisin elit bohema mühitində onun gözləri qarşısında baş verən çoxsaylı "xırda faciələr" Sesil haqqındakı səs-küylü povestdən sonra yazılan əsərlərinin xarakterini müəyyənləşdirdi. Saqan həmişə dövlətlilər, "ən yüksəkdə dayananlar", gəlir-çıxar haqqında "baş sındırmağa" ehtiyacı olmayanlar haqqında yazır. Onun yeni kitablarının qəhrəmanları sevgi uğursuzluqlarından, dost xəyanətindən, tez ötüb keçən gənclik üçün keçirdikləri anlaşılmaz qəm-qüssədən əzab çəkirlər. Bir tənqidçi Saqan haqqında yazırdı ki, onun kitabları ədəbsizlik, eqoizm və pofigizmlə dolu lirizmin kübar kokteylini təcəssüm etdirir. Lakin yazıçı yaxşı biçilmiş, oxunaqlı, ancaq ideya və bədii cəhətdən zəif əsərləri dəb salan qələm sahibi olaraq qalır. Onun mövzuları – insanlar arasındakı münasibətlərdəki problemlər – həmişə evdar xanım üçün də, biznesmen üçün də, musiqiçi üçün də maraqlı olacaq.

Saqan özü şöhrət və istedadının əndazəsizliyini dərk edirdi. O deyirdi ki, tarixdə öz yerini qoruyub saxlamağa cəhd etmək – kişi başlanğıcının əlamətidir, onu isə bir qadın kimi ölümdən sonrakı etiraf narahat etmir. Bunula belə, onun fikir və mülahizələrində, yeni forma və ədəbi janr axtarışlarında nəhayət ki, gizli özünü ötüb keçmə arzusu üzə çıxırdı. Həm ətrafdakılara, həm də tənqidçilərə elə gəlirdi ki, bir balaca da, bir sıçrayış da və dahiyanə bir kitab oxucunun stolunun üstündədir...

1991-ci ildə Fransuaza kiçik (cəmi 100 səhifəlik) "David və Betştabe" romanını nəşr etdirir. Roman hökmdar David haqqındakı əfsanənin motivləri əsasında yazılıb. Bibliya süjeti Saqanın yeni hekayətinə universal xarakter verməli, ilahilər mühitində bəşəri mədəniyyətin yerini müəyyənləşdirməli idi. Əsər İsrailin məşhur siyasət xadimi Şimon Peresin ön sözü ilə açılır. Kitab kolleksiyaçı bibliofillər üçün xüsusi nəşriyyatda çapdan çıxmışdı: dəbdəbəli, nadir illüstrasiyalar, təmtəraqlı bədii tərtibat, tirajı isə cəmi 599 nüsxə və hamısı da nömrələnmişdi, bəziləri isə müəllif tərəfindən şəxsən imzalanmışdı. Hər bir cild on min frank dəyərində idi. Fransuaza Saqanın kitab şousu bazarın bütün qanunlarına riayət etməklə təşkil olunmuşdu, fəqət roman ədəbi həyatda əlamətdar hadisəyə çevrilə biilmədi. Şedevr hələ gələcəkdə idi.

"Mənim sevimli yazıçım Prust (yeri gəlmişkən, bizim qəhrəmanımızın əsl adı Fransuaza Kuarezdir, Saqan təxəllüsü isə onun pərəstiş etdiyi yazıçı Prustun "İtirilmiş zamanın axtarışında" romanının qəhrəmanının şərəfinə seçilmişdi) astma üzündən normal həyat tərzi yaşaya bilmirdi və yalnız yazırdi. Mənimsə astmam yoxdur və bu, mənə əməlli-başlı mane olur..." Nə etməli? Əgər məsələ prioritetlərdədirsə, ədəbiyyat hələ uzun müddət qəhrəmanımızın kəskin meyillərə ehtirasını sıxışdıra bilmədi. Saqanın adı ilə bağlı sonuncu qalmaqal 1995-ci ildə alovlanır. Yazıçını kakoin istifadəsinə görə böyük məbləğdə cəriməyə və həbsə məhkum edirlər. Doğrudur, onun yaş və xidmətlərinə hörmət edərək cəzasının şərti çəkməsinə icazə verdilər. Lakin Saqanın hiddətinin həddi yox idi. "Əgər Yaponiyada məni gül-çiçək və orkestrlə qarşılayırlarsa, Fransada mənə cılız bir cinayətkar kimi yanaşırlar. Mən heç vaxt narkotikadan istifadə etməyimi danmamışam. Amma mən yetkin bir adamam və özümü məhv etmək hüququna malik olmaq istəyirəm, əgər bunu arzulayıramsa..."

Fransuazanın xüsusi istedada sahib olması inkarolunmazdır. Bu istedad onun həyata və ədəbiyyata üzvi münasibətində idi. O, həmişə istədiyini edirdi, o, həqiqətən də azad insan idi, canfəşanlıqdan, çox ağır zəhmətdən, hökm və göstərişlərdən – istər bu, cəmiyyətin hökmü olsun, istərsə də sevimli işinin - azad bir insan idi... "Mən necə yaşayıram və nəfəs alıramsa, eləcə də, instinktiv olaraq yazıram". Yəqin ki, buna görə də onun kitabları vəzifə borcu, öhdəliklər içərisində boğulub batan, çarpışıb-vuruşan insanlar üçün hava kimi, su kimi gərək olur. Yəqin elə buna görə də Saqanın dostları, onu sevənlər çox idi.

Tərcümə etdi: Təhminə C.B.