Bir vaxtlar "Ural-Altay" nəzəriyyəsini ortalığa atdılar. Özünü doğrultmadı. "Ural" adını çıxarıb "Altay"ı saxladılar və beləliklə də türkologiyada, tarixşünaslıqda yanlış bir nəzəriyyənin əsası qoyuldu. Bu istiqamətdə məqsədli şəkildə cild-cild əsərlər yazıldı. Oxuduq, təsir altına düşdük, susduq! Həqiqəti deyənləri, yazanları elə özümüz qınadıq, bəzən də lağa qoyduq.

Ədalətsizliyə, haqsızlığa dözməyib də "dişi, dırnağı ilə fakt toplayanlar"ı, "iynə ilə gör eşən" tədqiqatçıları çox vaxt gözdən salmağa çalışdıq! Kim bilir, daha çox kimlərinsə xoşuna gəlmək üçün! Bugün ortalıqda bizi məhz bu məmləkətdə öz tarixi keçmişimizə bağlayan çox doğru və ciddi bir nəzəriyyə mövcuddur!

Məhz bu coğrafiyadakı XI əsrə qədərki tariximizi, mədəniyyətimizi və s. kimlərəsə "bağışlamaq"la cəmiyyətə və elmə yenidən "dinclik gətirmək" istəyənlər ancaq başqalarının işinə yaraya bilər!.. Ümumiyyətlə, içimizdəki kiçik xalqlar o cür "ideya ötürücüləri"lərinin çıxış yolu hesab etdiyi "məğlubiyyət"dən bir "fayda" götürə bilərlərmi? Təbii ki, yox!

Azərbaycan türklərini Albaniyasız, Mannasız, Midiyasız, Atropatenasiz, Girdimansız, Xürrəmisiz, lap elə Dədə Qorqudsuz təsəvvür etsələr də belə! Bu ölkədə ağrıyan bir can var, o da Azərbaycandır! Məsələn, Zəngəzuru, İrəvanı, Qarabağı təkcə biz itirdikmi?

Tariximizi dilimizdən ayrı tədqiq etməyi bizə öyrədiblər, halbuki dilin tarixi elə xalqın tarixidir! Xalqlar, mədəniyyətlər kimi sözün də "milli"si, "yad"ı olur. Təəssüf ki, bizi özümüzə sahib çıxmağa çox vaxt "özümüzkülər" də qısqanır. Ortaya atılmış iki sərsəm fikirlə: "ya bura gəlməyik, ya da buralıyıq, dilimizi dəyişiblər". Bir soruşan yoxdur ki, o zaman ən kiçik etnosların dili nə üçün dəyişməyib? Əcaba, bu ayrı-seçkilik hardan və nədən qaynaqlanırmış!

Fikirlərimi iki dil faktının - turşpalan və qorapalan sözlərinin etimololoji təhlili ilə davam etdirirəm. Hər kəs bilir ki, bu məişət əşyasının adı dilimizdə aşsüzəndir! Əgər gəlmə etnos idiksə, bu sözlər başqa türk dillərində də olmalıydı. Türkiyə türkcəsində heç "aşsüzən" sözünü çoxluq anlamır, qalmışdı turşpalan, qorapalan sözünə! Anadolu şivələrində türşpalan sözü işlənir. Bu da təbiidir!

Qorapalan sözü qor və aparan sözlərindən yaranıb. Qor - aparan deməkdir. Dəmirdən (və s.) olan məişət əşyasının içini bir neçə yerdən deşirdilər ki, közü içinə yığıb apararkən sönməsin, qaralmasın! Rus dilindəki "qoret" sözü də həmin "qor" sözündəndir.

Başqa bir fakt: Ucar şivələrində "odluq" (çıraqda, lampada) mənasında qarapalan sözü işlənir.

Turşpalan sözü də tüstüaparan, közaparan deməkdir. Bölgələrimizdə düşbalan, tüşpalan da deyirlər. Maraqlıdır ki, ruslar turşpalan sözündəki düş-tüş-turş sözünü "durşlaq" şəklində (aşsüzən, kəfgir) mənimsəyib. Ancaq söz (dü – duman - türk dilində tüstü anlamında) (tü- tüs/tüt -ün) öz varlığını qoruya bilib.

Tarixin qaranlıq səhifələrinə işıq salan dilimiz neçə min il öncə məhz burda yaranıb, burdan parçalanıb, çünki bu dilin özü işıqlı dildir!