Zahid Sarıtorpağın "gerçəkləşməyən arzular"ının sorağı ilə ona zəng etdim. Onunla görüşüb, "Axar.az"ın məlum layihəsi üçün söhbət etmək istəyimi dedim. Vədələşdik. Və deyilən vaxt Səməd Vurğun bağının yaxınlığında tanış bir çayxanada görüşdük. Salam-əleykdən sonra:

- Zahid müəllim, necəsiniz, nə var nə yox? Soyuq olub deyəsən...

- Mən hələ-hələ xəstələnən adam deyiləm, bəzən olur da...

Gənclik illərimdə də ürfan şerləri yazırdım

- Yaradıcılığınızla görünüşünüzdə həmahənglik var. Bu yaşla əlaqədardır? Ürfan, təsəvvüf şeirləri yaradıcılığınızda qabarıq görünür.

- Bütün şeir kitablarımda 25, 30 ilin şerləri var. 40 illik tarixi olan şerlərim də var ki, hamısını gətirib bir-iki kitabda cəmləmişəm. Elə bilirlər ki, mən bu günkü ab-havamla yazmışam o şerləri. Amma mən elə gənclik illərimdə də ürfan şerlər yazırdım. Elə indi də yazıram. O şeirlər mənim ruhumdan, əxlaqımdan, təbiətimdən, içimin ruhaniyyətindən gələn şerlərdir.

- Amma ənənəvi formada deyil...

- Düzdür. Artıq o mənim laboratoriyamın məhsuludur. Fikri ifadə eləmək tərzimdi, öz üslubumdu, belə deyək.

- Zahid bəy, siz tanınan şairsiniz, amma adama elə gəlir ki, az tanınırsız, az görünürsüz.

- Mən elə deməzdim. İnanın, barmaq sayı oxucum olsa belə, özümü xoşbəxt hesab edirəm. Bir dəfə Vaqif Bayatılı ilə söhbətlimizdə dedim ki, bizi oxuyan yoxdur, yəqin. Dedi, yox, səhv edirsən, bizim haradasa 2000 güclü oxucumuz var. Mən buna inanmadım. Sonradan məlum oldu ki, nəinki iki min, lap çoxdur. Bunu mənim yaradıcılığıma olan reaksiyalardan gördüm. Rayonlarda oluram, əlaqələrim çoxdur. Adam var ki, elə şerləri əzbərdən deyir, əlim üzümdə qalır. Mənim özümün unutduğum şerləri...

Oxucunu fikirləşib, şeri yazmıram

- Siz və sizin ədəbi nəsildən olan bir çox yazarlarmız nədənsə heç oxucu haqda fikirləşməyiblər, ancaq öz hisslərini ifadə ediblər, dərc olunmağa səy göstərməyiblər.

- Düz deyirsiniz. Mən o qədər oxucunu fikirləşib, şeir yazmış olsaydım, haradasa ümumi axına qoşulmuş şairlərdən biri olardım. Vaxt olub ki, altı ay şeir yazmamışam. Roman üzərində işləyirəm. Tərəddüd də eləmirəm ki, niyə şeir yazmıram. Yadıma gəlir, 1983-cü ildə, ikinci kursda oxuyurdum, qışda üç ay ərzində yüzdən yuxarı şer yazdım.

- Zahid bəy, nələri düşünürdünüz ilk dəfə şeir yazmağa başlayanda? Olanlar göz qabağındadı, olmayanlar nələr oldu?

- On bir yaşımda ilk şeirim rayon qəzetində çıxıb. Taleyimi o vaxtdan şeirə bağlamışam, səhv eləmirəmsə, 68-ci il idi.

... Babam pəhləvan idi

- Rəsm çəkməyə güclü meyl elədim. Atamın da əlindən gəlirdi rəsm çəkmək. Onun çox gözəl bir rəsm əsəri bibimin evində qorunurdu. Bir dəfə həmin ev yandı, həmin şəkil də... Şamaxıda pionerlər evində, sərgi-yarış keçirilirdi. Mən birinci yerə çıxdım çəkdiyim rəsmlərə görə çox sevinirdim. İdmanla üç il davamlı olaraq məşğul oldum. Sərbəst güləş üzrə üç dəfə Azərbaycan çempionu olmuşam. Bu da irsi idi. Babam 112 il yaşamışdı. Pəhləvan idi... Bütün sahələrdə özümü axtarmışam.

- Bu axtarışlar nə vaxt bitdi?

- Doqquzuncu sinifdə oxuyanda bir kəlmə sözün üstündə pencəyimi də götürüb evdən qaçmışdım. Bakıda Dəmiryolu idarəsinin yük stansiyasında fəhlə kimi işə düzəlmişdim. Rels dəyişirdim, şpal daşıyırdım. O yaşda kirayə ev tutub özümü dolandırırdım. Oxumağa fasilə verdim. Əsgərlikdən sonra Gənclər Fəhlə Məktəbini bitirdim. Həmən ili də sənədlərimi Qorki adına Ədəbiyyat institutuna göndərdim. Üç min nəfərdən otuz üç nəfər imtahan verib qəbul ola bildi. Mən daxil.

- Altı ay məktəbdən uzaqlaşmaq, əsgər gedib-gəlmək hansısa arzuların bir qədər gerçəkləşməməsində, ləngiməsində rol oynadı yəqin ki?

- Romantik həyat yaşadım. Özüm bildiyim kimi yaşamaq, işləmək istəyirdim. Təsəvvür edirsiniz, o həyat mənim üçün daha romantik idi; çırpınmaq, çapalamaq, şeirdən ayrılırdım, şeirə qayıdırdım, bax, belə tərəddüdlər vardı.

Mən həyatımı təzədən belə yaşayardım

- Rəssam Zahidlə şair Zahidin oxşar cəhətləri üst-üstə düşə bilərdi. Amma siz güləşlə də məşğul oldunuz. Bu bir kobudluq tələb edən, digəri romantika, lirika ilə əhatələnən yaşam.

- Görünür, biri ruhun, biri də cismin qidası idi, ona görə də o şeylər alınırdı.

- Deyin, bu yaşamda pərakəndəlik olmadı ki, nəyisə itirmədiniz ki?

- Ola bilər ki, nələrisə itirmişəm. Ancaq mənə belə çox xoş idi. Səmimi deyirəm, həyatımı təzədən belə yaşayardım. Mən qəti narazı deyiləm, indi təsəvvür edin, 80-ci illərin sonunda Xalq Hərəkatı başlayanda mən də qoşulmuşam. O dövrdə Hərəkata qoşulmayan ziyalını mən ziyalı hesab eləmirəm. Öz xalqından, vətənindən, torpağından ötrü kim nəyi bacarırsa, etməli idi. Məsələn, mən quş tüfəngi ilə Qarabağda da döyüşmüşəm. Yeri gəlmişkən, 89-cu ildə Xocalı və səhv eləmirəmsə, ətraf 27 kənd mühasirədə idi. 89-cu ilin sentyabr ayında Ağdamdan yola düşdük, Əskəranı keçib Xocalıya ərzaq apardıq. Ərzağın altında da silah-sursat... O gediş haqqında mənim qeydlərim var idi. Sonralar o dəftəri itirdim.

- Döyüş yerində?

- Yox, evimizdə... Hətta içində bir beş səhifə də yazı işləmişdim. Təəssüratlarım idı. Üstündən çox illər keçəndən sonra həmin dəftəri tapdım, inanın Allaha, o qədər sevindim ki. Həmin qeydləri 2014-cü ildə bir publisistik yazı kimi hazırlayıb, dərc etdirəcəm...

SSRİ-nin qisasını alırlar

Xalq Hərəkatına qoşulduğuma görə basqılar oldu. Ancaq bu adamlar bilmirdi ki, biz Hərəkatda sözümüzü deyən zaman Heydər Əliyev də Moskvada Xalq Hərəkatının tərəfində idi və sözünü də deyirdi. Bu gün vəzifə tutan məmurların əksəriyyəti elə bil ki, Hərəkatda olanlardan SSRİ-nin qisasını alırlar. Çox qəribə bir məntiq əmələ gəlib. Mən SSRİ dağılandan sonra Azərbaycanda özümə iş tapa bilmədim. Hara getdim, kimə üz tutdum, iş vermədilər. Təsəvvür edirsiniz, bu nə deməkdi? Hansı əxlaqdı bu? Mən düz 10 il, 81-90-cı illərə qədər "Yeni Şirvan" qəzetində şöbə müdiri olmuşdum. Çar-naçar qalıb Rusiyaya üz tutdum.

Rusiyanın psixologiyasına bələd idim

- Rusiya necə qarşıladı Azərbaycandan küskün gələn şairi?

- Rusiyada təhsil almışdım, oranın psixologiyasına bələd idim. Artıq oranı həzm etmiş bir insan kimi bilirdim ki, bu ölkədə nəyi necə eləmək lazımdı. İşimi qurdum orada. Haradasa 2006-cı ilin fevralına qədər Rusiyada oldum. Sonra qayıtdım Azərbaycana. Sağ olsun Umud Rəhimoğlu. Tələbə yoldaşım olub. Bildi ki, gəlmişəm, mən çəkib gətirdi yanına, işsiz idim, kömək elədi.

- Bu gün yenə bir yerdəsiniz?

- Yox, orda deyiləm, o məni 2006-cı ildə çağırdı. Prezident layihəsi vardı - kitabları kirildən latına keçirmə, o layihədə texniki redaktor oldum. Haradasa 33 kitabın texniki redaktəsini etdim. Sonra Üzeyir bəy Hacıbəyovun Heydər Əliyev Fondu tərəfindən nəşr olunan seçilmiş əsərlərinin redaktəsini etdim. Hətta notuna qədər korrektura işinə baxmışam... Sonra Moskvanın "Avante Plyus" nəşriyyatının uşaqlar üçün buraxdığı ensiklopediyaları vardı, onların da redaktəsi ilə bircə-bircə məşğul olmuşam.

- Sifarişlə idi?

- Bəli. Dünya kitabxanasının yüz əlli cildlik, dünya şöhrətli Con Miltonun "İtirilmiş cənnət və qaytarılmış cənnət" epopeyalarını Azərbaycan dilinə çevirmişəm. İngilis dilindən sətri tərcümə edilən o əsərləri hesab edin ki, orijinaldan bədii tərcümə eləmişəm. Bunun üçün iki il vaxt itirdim.

Kimdən nə diləyəsən?

- Deyəsən Bakıda kirayədə olursuz?

- Hə, oğlumun biri ailə qurub. O da ayrı olaraq kirayədə qalır. Biz də kiçik oğlumla bir yerdə kirayədə qalırıq. Bakıda evim yoxdu. 89-cu ildə Yazıçılar Birliyində ev növbəsinə durmuşdum. Bir də onda bildim ki, siyahıdan çıxarıblar adımı. Növbəmi bərpa elətdirə bilmədim. Ancaq o siyahıda elə "moşşennik"lərin, elə əyri adamların adı vardı ki... Hamısına uğur diləyirəm, evi olmaq yaxşı bir şeydir, alsınlar ev. Ancaq bu işə məsuliyyətsiz yanaşan, ürəksiz yanaşan adamları Allaha buraxıram, onlara heç nə demirəm. İndi belə olan yerdə kimdən nə diləyəsən? Əlbəttə ki, mənim Şamaxıda evim var. Şamaxıda barmaq qatla, bir iş yeri göstər ki, orada işləyə bilim.

- Şamaxıda şəhərin özündə olursunuz da?

- Şəhərin özündə doğulub böyümüşəm, Sarıtorpaq məhəlləsində. Öz evim isə kənardadır, Sarıtorpaqda deyil. Sarıtorpaqdakı ev ata yurdumuzdur. Şamaxıda iyirmi altı böyük məhəllə olub, Sarıtorpaq hardasa ziyalılar məhəlləsidir.

Rusiyada ikili həyat yaşayırdım

- Rusiyada mühacir həyatı, sonra qayıdib gəlmək, işsizlik, müharibə həyatı...

- Rusiyada ikili həyat yaşayırdım. Gündüz gedirdim işə, hesab edin ki, zirehi geyirdim əynimə - içərimi qoruyurdum, çörəyimi qazanırdım, qayıdırdım geriyə. Axşam o "zirehi" çıxardırdım əynimdən, şer yazırdım, olurdum şair. Təsəvvür edin, belə idi vəziyyət. Yaradıcılıqdan heç kənar olmadım. İndi əlimdə işlədiyim roman özüm üçün çox maraqlı bir şeydir. Eyni zamanda tərcümə işi edirəm. Hazırda "Şərq-Qərb" nəşriyyatından sifariş almışam. Marsel Prustun "Sınağa doğru" romanını tərcüməyə başlamışam. Çox qəliz, çox ağır və çox maraqlı bir romandır.

"Ulduz" jurnalına verdiyim şerlər 85-ci ilin sonunda çıxdı

- Sizin ədəbi nəslinizə unudulmuş, itirilmiş nəsil demək olar?

- Yox. Çap olunmamızda problemlər olub, amma siz dediyiniz kimi yox da... Mənim çap olmağım çox mürəkkəb bir şeyə çevrildi Bakıda. 81-ci ildə "Ulduz" jurnalına verdiyim şerlər 85-ci ilin sonunda çıxdı. Düz beş il gözlədim.

- Onda poeziyaya Vaqif Bayatlı baxırdı da?

- Hə. Vaqif məni sevən, mənə hörmət edən, məni istəyən bir insandır. Həmişə deyirdi ki, mümkün deyil... Sıxlıq var. Kimləri saldılar, zənglər olundu, nə bilim, daha nə... və sən qaldın-filan. "Literaturnaya Azerbaycan"da rus dilində şerlərim dərc olundu. Boris Avsarafov adında məşhur bir şair vardı Moskvada, o mənim şerlərimi ruscaya çevirmişdi. Seminar rəhbərim rəhmətlik Çıbin idi. Məni çox yüksək qiymətləndirdi, görünür, o demişdi ki, B.Avsarafov da məni tərcümə edirdi. Hətta bir dəfə də məni Rimma Kazakovanın evinə apardı. Onu da deyim ki, Çıbin heç kimlə oturub-duran adam deyildi, çox qaraqabaq bir insan idi.

Rimma Kazakovanın evində adam boyda it vardı

- Rimma Kazakova Bəxtiyar Vahabzadənin tərcüməçisi idi də?

- Səhv eləmirəmsə, hə. Rusların məşhur şairlərindən biridir. Onun evinə məni aparanda, kefli idi, vurmuşdu möhkəm, mən də cavan uşaq, tələbə idim də. Beləcə, getdik onun evinə, heç vaxt yadımdan çıxmaz - Kazakovanın evində bir it vardı, düz adam boyda. Gördüm, qorxdum. Əşi, məni hara gətiribsən, məni parçalayıb yeyər bu! Gülə-gülə əlini vurdu çiynimə, dedi, qorxma, gəl bura, dartdı saldı içəri. Yəni belə yaxşı günlərimiz olub, yaxşı mühit var idi o zamanlar. Həm də yaxşı tələbə yoldaşlarım vardı.

- İndi əlaqələriniz var?

- Yox, indi heç biri ilə əlaqəm yoxdur.

- Zahid bəy, nəyi arzulayırdınız, nə olmadı? Bax, o olmayanlardan bir az danışaq.

- Olmayanlardan, vallah, nə deyim? Gerçəkləşməyən arzum odur ki, imkanım olsaydı, doğulduğum torpaqda yaşayıb, orada işləyər, ailəmi saxlayardım. Gəlib Bakıda kirayə də yaşamazdım və Bakıda haqq elədiyim evi mənə verməyən Yazıçılar Birliyinin yerinə xəcalət çəkməzdim...