İrfan gizlinləri
Cəlaləddinin mürşid axtarışları
Mövləvi mənbələrində deyildiyinə görə, Bəha Vələd ölümündən bir
müddət öncə öz həmyerlisi sayılan Seyid Bürhanəddin Mühəqqiqi
Tirmiziyə övladlarının təhsili ilə məşğul olmasını vəsiyyət edib.
Atasının ölümündən sonra Cəlaləddin Rumi Seyid Bürhanəddinin
yanında doqquz il təhsil alıb. Sonra isə Seyid Bürhanəddin naməlum
səbəblərdən dolayı Konyanı tərk edərək Qaysəriyə gedib. Müəllimi
Mövlanəni tərk edəndən sonra (1237-39-cu illər) o, atasının qurduğu
mədrəsədə dərs verməklə yanaşı, bir axtarış içində olur və özünə
mürşid axtarır.
Seyid Bürhanəddin Konyanı tərk edəndən iki il sonra, təxminən
1239-cu ildə oraya başqa bir mürşid, Şəms Təbrizi gəlir. Həmin
illərdə monqollar Mavərannəhri, Xorasanı və İranı istila
etmişdilər. Monqollar bu yerlərə gələndə qələndərilərlə onlar
arasında çox gözəl münasibətlər yaranır, çünki monqollar şaman
idilər. Monqol şamanları (qamlar, baxıcılar) həm təbiblik edər, həm
öz dini vəzifələrini yerinə yetirər, üstəlik adi insanların gözündə
fövqəladə bir hadisə kimi görünən sehrlər göstərərdilər.
O dövrdə qələndərilər də əllərində kəşkül, bellərində zənbillə
gəzər, bir yerdə qalaraq oturaq həyat sürməzdilər: kəndəbəkənd,
şəhərbəşəhər gəzib dolaşar, dilənərək həyatlarını sürdürərdilər.
Dilənərkən də xalqın diqqətini özlərinə çəkmək üçün bir sıra sehr
və fəndlər sərgiləyərdilər: getdikləri yerlərdə qarınlarına və
ovurdlarına şiş batırmaqla, qızmar közlərin üstündə gəzməklə, od
udmaqla hamını heyrətləndirərdilər.
Qələndərilərlə monqolar arasında isti münasibətlərin
yaranmasının səbəbi təxminən eyni həyat tərzi keçirmələri, müxtəlif
sehr və qeyr-adi oyunlar göstərmələri olmuşdu. Bu səbəbdən də
monqolar qələndərilərin xidmətlərindən istifadə etməyə başlayır,
hətta bir müddət sonra qələndəriləri öz əsgəri birliklərinə da
daxil edir və onlarla birlikdə savaşlara girməyə başlayırlar.
Həmin illərdə ön cərgələrində qələndərilərin olduğu otuz minlik
monqol ordusu Kosa dağ yaxınlığında səksən minlik səlcuqlu ordusu
ilə üz-üzə gəlir və əsasən türkmənlərdən formalaşan Səlcuqlu ordusu
monqollara bir ox belə atmadan döyüş meydanını tərk edir. Bunun
səbəbi bir tərəfdən atasını, türkmənlərin çox sevdiyi və güvəndiyi
Əla-əd-Din Keyqubada sui-qəsd edərək onun yerinə taxta çıxmış II
Qiyasəddin Keyxosrova etiraz, digər tərəfdən isə Keyxosrovun fikir
və düşüncə baxımından türklərə düşmən bir hökmdar olması idi.
Məsələn, hələ Babailər adı ilə tarixə düşmüş türkmən üsyanından
öncə, II Qiyasəddin Keyxosrov özünün türkmən düşmənliyini Eyirdirdə
(Eğirdir) inşa etdiridiyi karvansarayın kitabəsində yazdırdığı yazı
ilə etmişdi. Həmin ktabədə o özünü zamanın Keyxosrovu (yəni
iranlıların hökmdarı), zamanın Zülqərneyni (bununla ərəblərə də xoş
münasibət bəslədiyini göstərir), zamanın İsgəndəri (özünü belə
adlandırmaqla rumlara da sahib çıxır) adlandırır və nəhayət, özünə
qətələtü-l-ətrak (türklərin qatili) deyir. Bunun sübutu kimi
Yozqatda Əmircə Sultanı və Şeyx Ubanı da qətlə yetirir. Bu şəxslər
Baba İlyasi Xorasaninin xəlifələriydilər. Dolayısı ilə hələ
Babailər üsyanı başlamazdan öncə bu şəxslər II Qiyasəddin Keyxosrov
və onun atabəyi və vəziri olan Sadəddin Köpək (köpək - o zamanlar
"sadiq" mənasında istifadə edilirdi) tərəfindən qətlə
yetirilmişdilər. Bəzi alimlər onların üsyançı olduqları üçün edam
edildiklərini güman etsələr də, əslində bu qətllər üsyandan öncə
baş vermişdi.
Türkmələrə qarşı məhz bu münasibətinə görə 80 minlik Səlcuqlu
ordusunun əsgərləri Hülakü xanın əmisi oğlu Baycu Noyonun rəhbərlik
etdiyi cəmi 30 minlik monqol ordusuna bir ox belə atmadan döyüş
meydanını tərk etmişdi.
Beləliklə, monqollar Anadolunun bir çox şəhərlərini
yağmaladılar, onlara müqavimət göstərmiş Qeysəri şəhərində böyük
qırğın törətdilər və şəhəri yandırdılar. Qeysərinin monqollara
təslim olmasında şəhərim su başısı (indiki polis rəisi) vəzifəsinə
təyin edilmiş Hüsaməddin Xacoq adlı bir erməninin çox böyük rolu
olmuşdur. Bu Hüsaməddin şəhərin kanalizasiya kanallarından istifadə
edərək qala divarlarından bayıra çıxır və Baycu Noyonla görüşür. Bu
görüşmədən sonra da monqol əsgərləri çirkab su xətlərindən keçərək
şəhərə daxil olur və şəhərdə qırğınlar törədirlər. Monqolların
hərbi ənənələrinə görə, müqavimət göstərməyən şəhər yağmalanmalı,
müqavimət göstərmiş şəhər isə qırğına məruz qoyulmalı idi. Süryanı
tarixçi Əbul Fərəcin dediyinə görə, Qeysəridə monqollar on min
insanı qətlə yetirmiş, bir o qədərini də əsir almışdılar...