Bəli, məşhur Tiflis banklarının birindən götürdüyü pulları qəpiyinə belə toxunmadan bolşevik partiyasının xaricdəki hesablarına göndərəndən sonra Vladimir Lenin tərəfindən əvvəlcə "çudesnıy qruzin", daha sonra isə "əlindəki böyük hakimiyyəti cilovlamaqda çətinlik çəkən adam" adlandırılan İosif Stalin haqqında bütün verilişlər maraqlıdır desək, yanılmarıq, çünki hər bir verilişdə bu şər dahisinin xarakterinin bir detalı açıqlanır...

Xüsusən də nəzərə alanda ki, bu şər dahisinin formalaşmasında Bakı mühtinin də böyük təsiri olub, bu adama maraq bir az da artır...

Amma məsələ təkcə bunda da deyil. Belə şər dahilərinin müzakirəsi zamanı bir suala cavab tapmaq daha asan olur. O sual isə budur ki, görən, biz demokratik liderləri qəbul etməyə nə qədər hazırıq?..

Etiraf etmək lazımdır ki, diktatorların şəxsiyyətinin cazibəsi hətta demokratik fikirli adamları belə biganə qoymur, çünki insanlarda güclü fərdlərə maraq həmişə böyük olub.

Mən bunun əsl səbəblərini bilmirəm. Bəlkə də bu hiss öz dərinliyinə görə gedib qəbilə dövrünə çıxır - axı o vaxtlar qəbilə başçılarının kultu həqiqətən də böyük idi. Bəlkə də bir az bundan da irəli gedir, bilmirəm...

Amma biz şər dahilərinin tarixi mistik aurasından nə qədər tez qurtulsaq, bir o qədər yaxşıdır. Sadəcə, özümüzə təlqin etməliyik bu adamlar bizim azadlığımızın düşmənləridir, onlar bizim hər şeyimizi alandan, mənəvi dünyamızı talan edəndən sonra bizə bir "hüquq" verirlər - bəli, "mövcud olmaq hüququ"... Onlar bizim özümüzə inamımızı heçə endirirlər və biz az qala öz fiziki mövcudluğumuzu belə onlarla bağlayırıq...

Buradan birbaşa Stalinə keçid almaq istəyirəm. Bəli, deyirlər ki, Stalin güclü dövləti - SSRİ-ni yaratdı. Razıyıq! Deyirlər ki, Stalin 2-ci Dünya müharibəsində qalib gəldi. Yenə də razıyıq! Bəli, təkrar-təkrar deyirik ki, razıyıq!!! Amma bircə sualımız var: NƏYİN HESABINA? Bəli, o, bunları hansı itkilər hesabına etdi?..

Milyonlarla insanın yolu məhbəslərdən keçdi. Milyonlarla insan canını müharibədə fəda etdi və düz müharibənin sonuna qədər bir sovet sərkərdəsi belə düşünmədi ki, əməliyyatı necə keçirsin ki, insan itikisi az olsun? Onlar bu haqda düşünmədilər, çünki "insan resursları" tükənməz hesab edilirdi. Tükənməz insan resursları, müharibə iştirakçılarının dediyi kimi, ətdən çəpər çəkməklə və bir də zamanla uduldu bu müharibə...

Özü də bu, böyük bir ordunun Rusiyada birinci məğlubiyyəti deyildi, əvvəllər də böyük ordular Rusiyada məğlub olmuşdular... Buna qədər hələ böyük Bonapart öz gündəliyində yazmışdı ki, mən Rusiyaya şaxta ilə deyil, ordu ilə vuruşmağa getmişdim...

Ona görə də 2-ci Dünya müharibəsinin gedişinə təsir edən amillərin sırasına rus şaxtasını, Rusiyanın böyük ölçülərini də əlavə etmək lazımdır. Elementar hərbi taktika keçmiş adam bilir ki, cəbhə xəttinin həddindən çox uzanması da döyüşün effektivliyini azaldan səbəblərdəndir...

Təbii, bununla faşizm üzərindəki qələbənin urvatını azaltmaq niyyətində deyilik. Amma hərb tarixçiləri marşal G.Jukovun qələbələrini tərənnüm etmir, çünki onlar daha çox "pir qələbələri" idi...

Bunu da qoyaq bir tərəfə. Keçək dinc həyat məsələlərinə. İ.Stalin bütün ölkəni əmək-islah düşərgəsinə çevirmişdi.

O vaxt bizə deyirdilər ki, guya sovet insanları fədakralıq göstərirdilər. Amma hamısı yalanmış. Bütün böyük tikililər məhbusların əməyi hesabına başa gəlirmiş.

Ona görə də "incə qəlbli" Stalini reabilitasiya etmək haqqında düşünmək belə lazım deyil. Gürcülər ona görə böyük xalqdır ki, belə istəkdə bulunmurlar...

Bütün böyük diktatorların bir sehrli çubuğu olub - bu da qeyri-məhdud hakimiyyətdir. Bəlkə də qeyri-məhdud hakimiyyəti uşağa da versən, o da lap "xarüqə"lər yaradar...

Sadəcə, biz nələri qəbul etmirik? Bəzən böyük diktatorları kiçiltməyə cəhd edirlər. Düşünürlər ki, bu yolla onların sehrini azladırlar. Amma belə etmək lazım deyil. Bu adamlar heç də kiçik olmayıblar - bunu etiraf etmək lazımdır.

İ.Stalin kim olub? Az qala Çingizxan miqyasında olan bir despot. Bəli, bu adam bir çox parametrlərinə görə "orta statistik" insanlar üçün həmişə olduqca cazibədar görünür, yetər deyəsən ki, Stalin ölərkən əynində bir boz şinel vardı...

Amma bu insanların şəxsiyyətinin açarı, resepti də elə bundadır. Stalinə pul, qızıl və sərvət lazım deyildi. Ona nə lazım idi? O, nədən doymurdu? Birmənalı və dəqiq şəkildə demək olar ki, o, hakimiyyətdən doymurdu.

Bu mənada Stalin və onun kimi böyük despotlar avtoritar liderlərdən, başı çalmalı şeyxlərdən ciddi şəkildə fərqlənirdi. O, yalnız bir şeyə valeh idi, yalnız bir şeydən doymurdu, onu daim artırmağa çalışırdı - bu, hakimiyyət idi...